De Belemniet vuursteen

Op de een of andere manier gaat er van vuursteen een bijzondere aantrekkingskracht uit. Bij het horen van de naam spitsen veel mensen hun oren. Waar komt al die belangstelling vandaan? Misschien heeft het wel te maken met de bijzondere geschiedenis van vuursteen. In het stenen tijdperk was dit gesteente net zo belangrijk als tegenwoordig ijzer of olie. Wie toen over goede kwaliteit vuursteen beschikte, kon daar allerlei werktuigen en wapens van maken: pijlpunten, bijlen, krabbers, messen enzovoorts. Allemaal dingen om te kunnen overleven. Pijlpunten had je nodig om pijl en boog te maken als je op jacht ging. Met bijlen kon je bomen vellen als je hout nodig had om bijvoorbeeld een huis te bouwen. Krabbers waren geschikt om bijvoorbeeld vet van huiden te schrapen. En met messen deed je hetzelfde als wat we er tegenwoordig mee doen. Vuursteen had je gewoon nodig voor je levensonderhoud!

Afbeelding 1. Diverse verschijningsvormen van vuursteen

Vuursteen was ook voor andere zaken heel geschikt. Door met vuursteen op een ander soort steen, bijvoorbeeld markasiet, te slaan, kon de prehistorische mens goede vonken krijgen om vuur mee te maken. In later tijden treffen we vuursteen nog steeds aan in de tonderdoos. Deze bevatte een stukje vuursteen, een stukje koolstofhoudend ijzer en een stukje tonder (bijvoorbeeld van de tonderzwam) dat gaat smeulen als je er vonken met de vuursteen en het ijzer in slaat. Nog later kwamen aanstekers in de mode waarin kleine vuursteentjes zaten. Ook in vuursteengeweren werd het gesteente gebruikt om de vonk op te wekken die het kruit liet ontbranden waardoor de kogel uit het geweer afgevuurd werd. Voor meer vreedzame doeleinden werden heel kleine stukjes vuursteen gebruikt voor schuurpapier. Vuursteen komt in kalksteenrotsen in duidelijke lagen voor. Sommige lagen bevatten pijpvormige vuurstenen, in andere lagen vind je knollen, platen of zelfs grillige brokken met veel gaten erin. De kleuren zijn net zo divers als de vormen: zwart, blauwachtig, bruin, gelig, wit en zelfs rood. Kortom, de diversiteit is groot, of dat nu qua gebruik, vorm of kleur is.

Afbeelding 2. Diverse verschijningsvormen van vuursteen

In Nederland treffen we vuursteen op behoorlijk wat plaatsen aan. In Zuid-Limburg komt hij in de kalksteenrotsen voor. De Maas heeft uit het gesteente losgeraakte vuurstenen naar het noorden gevoerd waardoor ze ook elders in Nederland te vinden zijn. Tijdens de voorlaatste ijstijd hebben gletsjers uit het noorden vuursteen uit bijvoorbeeld Denemarken hierheen getransporteerd. Ook qua herkomst is er dus een diversiteit. Misschien is het wel die diversiteit, die ongrijpbaarheid, die vuursteen tot zo'n interessant gesteente maakt.

Meer over vuursteen:
- Vuursteenbewerking in de prehistorie: afslagen en kernstenen

- Vuursteenbewerking in de prehistorie: messen
- Houtteer en pek als prehistorische lijm (om vuurstenen artefacten te bevestigen aan bijvoorbeeld een handgreep)
- Vuursteenbewerking in de prehistorie: boortjes en stekers
- Vuursteenbewerking in de prehistorie: geslepen vuurstenen bijlen
- Vuursteenbewerking in de prehistorie: krabbers en holschaafjes
- Pijlpunten van (vuur)steen
- Vuistbijlen ofwel bifaces
- Vuursteen om vuur mee te maken
- Vuursteengeweren
- Bouwen met vuursteen (silex)
- Waar vind ik vuursteen?
- Rijkdom aan vormen en kleuren bij vuursteen
- Vuursteen als bekleding van maaltrommels

Een deel van de informatie en afbeeldingen uit deze items over vuursteen is ook opgenomen in ons artikel 'De vele facetten van vuursteen' in Grondboor & Hamer (Nederlandse Geologische Vereniging), jaargang 71, nummer 4 - 2017.

Tekst en foto's: Jan Weertz

Vuursteen!