De Belemniet: messen van vuursteen

Dit item behandelt het mes in het algemeen. Messen konden bijvoorbeeld verschillen in vorm en grootte tijdens de diverse tijdseenheden van het stenen tijdperk.

Zoals in het item afslagen en kernstenen al duidelijk werd gemaakt, waren afslagen vaak geen afval van de vuursteenbewerking, maar werden ze doelbewust in een bepaalde vorm geslagen om ze als werktuig (bijvoorbeeld mes) te gebruiken. Bij messen denken we in eerste instantie aan klingen. Doordat vuurstenen afslagen hele scherpe breukranden hebben, hoeven ze niet nog eens apart geslepen te worden om als mes geschikt te zijn.

Afbeelding 1. Links: een kernsteen (midden) met er omheen afslagen die bij deze demonstratie gemaakt werden. Rechts: sommige afslagen zijn meteen geschikt om als mes te gebruiken. Om verwondingen te voorkomen, kon de prehistorische mens de andere zijden stomp maken door stukjes steen ervan weg te slaan of weg te drukken tot ze niet meer scherp waren. Door met een hamersteen vervolgens nog enkele malen in de lengterichting over deze reeds stomp gemaakte zijden te schuren, kon het gevaar voor verwondingen vrijwel geheel worden weggenomen. De rechter foto laat zien hoe zo'n mes werd vastgehouden.

Soms werden messen van een handvat (heft) voorzien. Maar ze konden ook gebruikt worden zonder heft. Daarbij was nog wel enige extra bewerking nodig. De afslagen die als mes gebruikt werden, zijn vaak niet alleen scherp aan de als snijkant gebruikte zijde. Ze zonder meer gebruiken, zou verwondingen aan de hand kunnen opleveren. Door stukjes steen weg te slaan of weg te drukken, konden andere zijdes stomp gemaakt worden.

Afbeelding 2. Het villen en ontweiden van een konijn met een vuurstenen mes (rode pijl). Wie hier bedreven in is, kan de klus met zo'n vuurstenen mes in 4 tot 5 minuten klaren.

Vuurstenen messen werden sneller stomp en onbruikbaar dan onze moderne messen. Voor de rest waren ze even effectief. De mens uit de steentijd kon er even snel een dier mee villen en ontweiden als wij dat met een stalen mes kunnen. En wat dat sneller verslijten betreft: een vuurstenen mes is in een mum van tijd gemaakt.

Afbeelding 3. Deze reconstructies laten zien hoe messen van een handvat (heft) werden voorzien. Het rechter mes is samengesteld uit drie kleine klingetjes. Voor het bevestigen van de messen in het handvat kon houtteer of pek van hars (prehistorische lijm) gebruikt worden. De speld is drie centimeter lang.

Tekst en foto's: Jan Weertz

Toepassing van vuursteen