De Belemniet Slakkenkegels

Mensen die aan een vulkaan denken, maken zich daarbij meestal een voorstelling van een type dat we als slakkenkegel ofwel sintelkegel kennen. Zoals de naam al aangeeft, zijn ze kegelvormig. Hun relatief gelijkmatige vorm is aan de bovenkant afgetopt en kratervormig ingezonken.


Afbeelding 1. Slakkenkegels op IJsland

Slakkenkegels komen we veelvuldig in vulkaangebieden over de hele wereld tegen. In feite zijn het relatief eenvoudige vulkaanvormen die in het algemeen worden opgebouwd uit lavafragmenten van allerlei formaten die door een kraterpijp naar buiten worden gestoten. Dit uitgestoten materiaal bestaat uit as, lapilli, slakken (of sintels) en bommen. We spreken van as als de afzonderlijke deeltjes kleiner zijn dan 2 millimeter. Ronde en elliptische deeltjes van 2 tot 64 millimeter kennen we als lapilli. Zijn deze groter dan 64 millimeter dan spreken we van vulkanische bommen. Lapilli en bommen ontstaan doordat naar buiten gelanceerde lavaflarden tijdens hun tocht door de lucht de ronde of elliptische vorm aannemen en zo ver afkoelen dat ze bij hun inslag reeds behoorlijk verhard zijn. Slakken bestaan uit lava die door de erin aanwezige gassen aan flarden wordt gereten. De zo ontstane lavaflarden nemen tijdens hun tocht door de lucht allerlei grillige vormen aan en zijn bij hun inslag vaak ook al flink verhard. Als deze lavaflarden kleiner dan 64 millimeter zijn, spreken we van lapillislakken. Al dit materiaal kunnen we in vaak mooi gelaagde afzettingen van een slakkenkegel tegenkomen.

Afbeelding 2. Lapilli (links en midden) en vulkanische bom (rechts). De speld is 3 centimeter lang.

Afbeelding 3. Een kijkje in het binnenste van bommen (links en midden) en een bloemkoolbom (rechts).

Afbeelding 4. Een slak (links) en lapillislakken (midden en rechts).

Afbeelding 5. Een mengsel van as en lapillislakken (links en midden). Versmolten lapilli en lapillislakken (rechts).

Afbeelding 6. Versmolten lapillislakken (links), verkit vulkanisch materiaal (midden) en stukjes bontzandsteen uit de ondergrond met een jasje van vulkanisch gesteente (rechts).

Naast al dit min of meer gelanceerde materiaal kunnen slakkenkegels lavastromen produceren. Het magma vloeit dan naar buiten.

Afbeelding 7. Een lavastroom (zwart) op IJsland

Voor het ontstaan van slakkenkegels is vaak niet veel tijd nodig. Meestal houdt de vulkanische activiteit van dit soort vulkanen al snel op. Ongeveer de helft houdt het na een maand al voor gezien. Voor de overgrote meerderheid is het na een jaar einde verhaal. De uiteindelijke hoogte van de slakkenkegel zal dan meestal tussen de 50 en 200 meter liggen en de diameter tussen de 50 en 600 meter. Een klein deel van de slakkenkegels kan echter vele jaren actief zijn. Doordat in de loop der tijd in de Eifel in Duitsland nogal wat slakkenkegels voor de winning van vulkanisch materiaal zijn afgegraven, kon men ze daar goed onderzoeken. Daarbij kwam aan het licht dat eruptiefasen wel honderden tot duizenden jaren uit elkaar lagen. De slakkenkegel kan de draad dus weer oppakken als de mensen die hem zagen ontstaan, al lang niet meer leven. Onderzoek aan slakkenkegels in de Eifel bracht nog wat anders aan het licht. Vaak ging aan de vorming van de eigenlijke slakkenkegel een 'maarstadium' vooraf doordat opstijgend magma in contact kwam met grond- of oppervlaktewater wat tot gigantische explosies leidde. Daarbij werd ook niet-vulkanisch gesteente uit de ondergrond naar buiten geslingerd. Zie ook: maaren.

De Eppelsberg, een slakkenkegel in de Eifel

Afbeelding 8. Mooie gelaagdheid in de afgegraven slakkenkegel van de Eppelsberg in de Eifel (links en midden). Het vulkanisch materiaal van de vulkaan wordt op grootte gesorteerd en voor allerlei doeleinden gebruikt (rechts).

Slakkenkegels komen vaak in groepen voor waarbij ze dan complete vulkaanvelden vormen. Goede voorbeelden daarvan in Europa zijn de vulkaanvelden van de Eifel in Duitsland en die van de Chaîne des Puys in de Auvergne in Frankrijk.

Afbeelding 9. Slakkenkegels in de Eifel in Duitsland

Tekst: Jan Weertz
Fotos: Jan en Els Weertz

Slakkenkegels, een veel voorkomende vorm van vulkanen