Vulkanisme in de Eifel (Duitsland)

 Deutsche Version

De Eifel kreeg al tijdens het Tertiair met vulkanisme te maken. De vulkanen die tijdens die periode ontstonden, liggen vooral in de Hocheifel, ongeveer in het gebied tussen Adenau en Kelberg. Later, in het Kwartair, ontstond er opnieuw vulkanisme in de Eifel. Dit nieuwe vulkanisme concentreerde zich in twee gebieden. Het ene gebied bevindt zich in de Westeifel, tussen Bad Bertrich in het zuidoosten en Ormont in het noordwesten. Het andere gebied ligt in de Osteifel en heeft ongeveer als centrum de Laacher See.

Het vulkanisme in de Eifel vormt eigenlijk een buitenbeentje. Meestal komt vulkanisme namelijk voor aan de rand van tektonische platen. Minder algemeen is vulkanisme dat door een zogenaamde 'hotspot' wordt veroorzaakt. Vulkanisme door hotspots vinden we op plaatsen waar een magmapluim uit de aardmantel de oppervlakte bereikt. Bekende plekken waar dit vulkanisme tegenwoordig voorkomt, zijn bijvoorbeeld Hawaï en de Canarische Eilanden. Ook het vulkanisme in de Eifel dankt zijn ontstaan aan een hotspot.

We geven hier een indruk van de veelheid aan vulkanische verschijnselen in de Eifel. Daarbij beginnen we in de Westeifel met de Maaren. Als magma in de ondergrond met water in aanraking komt, doet zich een geweldige explosie voor, waardoor een soort krater ontstaat. Zulke kraters kunnen zich met water vullen. Bekende voorbeelden van met water gevulde Maaren zijn het Schalkenmehrener Maar, het Weinfelder Maar en het Pulvermaar, alle drie in de buurt van Daun, en het Meerfelder Maar bij het plaatsje Meerfeld.

Afbeelding 1. Het Meerfelder Maar vanuit de lucht gezien (links) en opborrelend kooldioxide zoals te zien in de put in Steinborn (midden en rechts).

Uit de grond opborrelend kooldioxide heeft ook met het vulkanisme in de ondergrond te maken. We zien dit geborrel bijvoorbeeld bij de Steinborner Quelle in Steinborn, ongeveer drie kilometer noordwestelijk van Daun.

Op een aantal plaatsen in de Eifel werd in het verleden basalt gewonnen. Als basalt tijdens zijn ontstaan snel afkoelt, kan het door het krimpen de vorm van zuilen aannemen. Dit is bijvoorbeeld bij Hillesheim bij groeve 'Am Lier' te zien. Wel is het zo dat de zuilen hier ieder jaar minder goed zichtbaar worden doordat de struiken en bomen langs het pad steeds groter worden. 

Afbeelding 2. Groeve Am Lier bij Hillesheim zoals ze in 2002 (links) en 2010 (rechts) te zien was. Veel bijzondere geologische locaties in de Eifel raken net zoals deze groeve begroeid nadat de activiteiten erin gestopt zijn.

Bij Bad Bertrich komen ook zulke zuilen voor. Daar hebben ze echter een bijzondere vorm. Hier is het afkoelen zo snel gegaan dat de lava niet alleen verticale maar ook horizontale krimpscheuren heeft. Zo vormden zich een soort veelhoekige schijven die door de verwering op kazen zijn gaan lijken. We kunnen ze in Bad Bertrich bekijken bij de zogenaamde Käsegrotte (Kaasgrot).

Afbeelding 3. De 'Käsegrotte' bij Bad Bertrich.

In de Osteifel komen we enkele grote caldera's tegen. Deze zijn ontstaan toen tijdens vulkanische uitbarstingen de magmakamer in de diepte leegraakte waarna het 'dak' erboven inzakte. Een van deze caldera's is de met water gevulde Laacher See. We kunnen dit meer goed bekijken vanuit de Lydiaturm die achter hotel restaurant Waldfrieden ligt. In de Laacher See is weer goed te zien hoe kooldioxide uit de diepte omhoog borrelt.

Afbeelding 4. De Laacher See (links) gezien vanaf de Lydiaturm (midden) en opborrelend kooldioxide in de Laacher See (rechts).

Op een aantal plaatsen in de Osteifel werd puimsteen gewonnen om er onder andere schuurmiddelen van te maken. Puimsteen is een vulkanisch gesteente dat door de vele gaatjes erin zo licht is dat het vaak op water kan drijven. Later zijn akkers in de afgegraven puimsteengebieden aangelegd. Deze liggen een stuk dieper in het landschap. De hellingen aan de randen van de akkers met daarin nog puimsteen zijn onder andere bij Nickenich en Eich als lichtgekleurde banden te zien.

Afbeelding 5. Puimsteenhellingen langs de akkers in de Osteifel. De akkers zijn hierdoor lager komen te liggen.

Tijdens vulkaanuitbarstingen kunnen gloedlawines ontstaan. Gloedlawines bestaan uit asdeeltjes en gas. Ze zijn honderden graden heet en razen met grote snelheid bij de vulkaan vandaan. Zulke gloedlawines hebben een zeer verwoestende en dodelijke uitwerking op hun omgeving. De afzettingen van deze gloedlawines vinden we op nogal wat plaatsen in de Osteifel, onder andere in de Wolfsschlucht bij Wassenach en in het Brohltal tussen Brohl-Lützing en Burgbrohl.

Afbeelding 6. Zogenaamde 'Trasshöhlen' in afzettingen van gloedlawines in het Brohltal in de Osteifel.

De hoeveelheid plaatsen in de Eifel die iets interessants te bieden hebben op het gebied van het vulkanisme zijn welhaast ontelbaar. Wie er dieper op wil ingaan, kan er tijdens heel wat vakanties in de Eifel mee vooruit. De plaatselijke verkeersbureau's en musea bieden vaak goede aanknopingspunten.

Tekst: Jan Weertz
Foto's: Jan en Els Weertz