Vulkanisme in de Auvergne (Frankrijk)
Net als Duitsland kent
Frankrijk tijdens het
Tertiair en Kwartair op uitgebreide schaal vulkanisme. Maar terwijl de
Duitse
vulkaangebieden vooral min of meer op een van oost naar west lopende
lijn
voorkomen, zijn ze in Frankrijk veel meer geconcentreerd in een bepaald
gebied:
het Massif Central (Centraal Massief) in de regio die we als de
Auvergne
kennen. Het eerste vulkanisme deed zich daar al vrij vroeg in het
Tertiair voor:
zo'n 60 miljoen jaar geleden tijdens het Paleoceen. In vergelijking met
het
latere vulkanisme in het gebied was deze vroege vorm nog relatief
beperkt qua
omvang en intensiteit. Pas zo'n 26 miljoen jaar later, rond het eind
van het
Oligoceen / begin van het Mioceen, wordt het vulkanische gebeuren een
stuk
actiever. Het blijft dan met regelmaat zijn stempel op de Auvergne
drukken. En
hoewel het geconcentreerd in de regio voorkomt, zijn er toch
verschillende
vulkanische gebieden aan te wijzen die we kennen als de Cantal, Monts
Dore-Sancy, Limagne, Aubrac, Cézallier, Velay en
Chaîne des Puys. Het
vulkanisme van de Auvergne kent vele vulkanische verschijnselen en
heeft
allerlei soorten vulkanische producten opgeleverd. We komen er
lavastromen
tegen, er werd pyroclastisch materiaal uitgestoten, maaren werden
gevormd,
pyroclastische wolken raasden over het gebied, assen regenden neer,
enzovoorts.
Met het volgende proberen we een zeer beknopte indruk van dit
vulkanisme van de
Auvergne te geven. In werkelijkheid is het echter veel complexer.
 |
| Links: 'Vallée de Mandailles' met op
de achtergrond de vulkanische hoogten van de Cantal. Rechts: De verder van het centrum van de Cantalvulkaan verwijderde delen bestaan uit afgevlakte, licht hellende lavavlaktes die doortrokken zijn door diepe valleien. |
Cantal
Met een oppervlak van ongeveer 2500 vierkante kilometer is de Cantal de grootste stratovulkaan van Europa. Het hoogste punt ligt tegenwoordig op 1855 meter maar tijdens zijn hoogtepunt moet hij tot zo'n 3000 meter hebben gereikt. Eigenlijk kunnen we bij deze vulkaan twee morfologisch verschillende eenheden onderscheiden. Als eerste eenheid is er een centrale gebergtezone waarvan het centrum bij de Puy Griou (1690 m), de Plomb du Cantal (1855 m) en de Puy Mary (1783 m) ligt. Met de term 'puy' worden in het zuiden van Frankrijk vaak hoger gelegen gebieden, bergtoppen, aangegeven. De tweede eenheid wordt gevormd door de meer van het centrum verwijderde delen van de vulkaan. Deze bestaan uit afgevlakte, licht hellende lavavlaktes die doortrokken zijn door diepe, van het centrum weglopende valleien. Deze valleien zijn door de eroderende werking van het water gevormd om dan later door gletsjers verder uitgediept en vergroot te worden.
 |
| Bij St. Jacques-des-Blats gaat een smalle kronkelweg over de Col de Perthus naar Mandailles. Bij Fonjouquet zijn deze vulkanische afzettingen te zien. |
De ontstaansgeschiedenis
van de Cantal strekt
zich over 10 miljoen jaar uit. De eerste vulkanische activiteiten deden
zich er
rond 13 miljoen jaar geleden voor. In de loop der tijd kende het
vulkanisme van
de Cantal verschillende gezichten. Zo ontstonden er slakkenkegels.
Later
vloeiden basaltstromen in de omgeving uit. Het kwam tot de uitstoot van
wolken
met pyroklastisch materiaal dat voor een belangrijk deel met regenwater
weer
werd afgevoerd in de vorm van lahars. Ook deden zich belangrijke
verschuivingen
van vulkanisch materiaal voor op de flanken, die werden veroorzaakt
door
instabiliteit als gevolg van de snelle groei van de vulkaan. Weer later
werden
lavakoepels van fonoliet en trachiet gevormd. Uiteindelijk zorgden
grote
lavastromen voor het afdekken van het vulkaanlichaam. Het zijn deze
lavastromen
waarin later door de eroderende werking van water en ijs de eerder
genoemde
valleien zijn ontstaan. Kortom, het vulkanisme en de geschiedenis van
de Cantal
is erg veelzijdig.
Het massief van de Monts Dore-Sancy
wordt door veel deskundigen ook als een grote stratovulkaan
beschouwd. Anderen beschouwen het echter als opgebouwd uit twee of
zelfs drie
stratovulkanen. Als we ervan uitgaan dat we hier met
één stratovulkaan te maken
hebben dan is deze met een oppervlakte van zo'n 600 vierkante kilometer en een gemiddelde hoogte
van rond 1000 meter
de op één na (de Cantal) grootste vulkaan van de
Auvergne. De hoogste top van
de Auvergne vinden we in ieder geval in dit massief: de Puy de Sancy
(1886
meter). De vulkanische activiteiten in het gebied van de Monts
Dore-Sancy
begonnen 5,5 miljoen jaar geleden en duurden voort tot 220.000 jaar
geleden. Het
vulkanisme van de Puy de Sancy hoort daarbij tot het jongste gedeelte.
Bijzonder
is echter, dat voorafgaand aan dit vulkanisme er een periode van
vulkanische
inactiviteit van een half miljoen jaar is geweest. Het vulkanisme van
de Monts
Dore-Sancy heeft ook weer een verscheidenheid aan verschijnselen en
vulkanische
gesteenten opgeleverd.
 |
| Links: Een deel van de Chaîne des Puys. Midden: De Puy de Sancy in de Monts Dore-Sancy. Rechts: Bij de Puy de Sancy ligt het brongebied van de rivier de Dordogne. |
Limagne - Aubrac - Cézallier
In de Limagne
is het vulkanisme op een oppervlakte van rond 2500 vierkante kilometer opgebouwd uit meer dan
230 vulkanen. De eerste
vulkanische activiteiten in dit gebied deden zich voor van 21 tot 12
miljoen
jaar geleden. Daarna kwam het zo'n 3 miljoen jaar geleden, tijdens het
Plioceen, opnieuw tot vulkanisme.
De vulkanische
overblijfselen van de Aubrac, ten
zuidoosten van de Cantal,
zijn vooral herkenbaar als een uitgestrekt basaltplateau van zo'n 450
vierkante kilometer oppervlakte. Het
overgrote deel van de lava's
die dit plateau hebben gevormd, zijn rond 7,5 miljoen jaar geleden in
de
geologisch relatief korte tijd van 250.000 jaar uitgestroomd.
 |
| Links: de bekende ontsluiting van Bort-les-Orgues
met zuilvormig gestolde lava. Midden en rechts: vulkanische afzettingen bij Rouffilange. |
Het vulkaancomplex van de Cézallier beslaat 600
vierkante kilometer. Het werd tussen 7,8 en
2,5 miljoen jaar geleden opgebouwd. Ook in
dit gebied, dat zich tussen de Cantal en de Monts Dore bevindt, komen
we
uitstroming van basaltlava tegen. In een later stadium werd het
vulkanisme wat
minder rustig en kwamen onder andere erupties van pyroclastisch
materiaal voor.
 |
| Bouwen met vulkanisch gesteente. De kerk bevindt zich in Velzic. |
Velay
 |
| In de Auvergne treft men op daken van oude huizen nog vaak de zogenaamde 'lauzes' aan. Deze zijn gemaakt van fonoliet; een vulkanisch gesteente uit de omgeving dat zich goed laat splijten. |
Chaîne des Puys
Tenslotte hebben we nog de ongeveer 40 km lange Chaîne des Puys die uit vele slakkenkegels, lavakoepels en maaren bestaat. Het meest bekend is wel de 1464 meter hoge lavakoepel van de Puy de Dôme. Het vulkanisme van de 'Chaîne' is van vrij recente datum. Het vulkanisme deed zich overal in dit gebied tijdens de laatste 250.000 jaar voor. Tot de jongste verschijnselen behoort het Lac Pavin, een maar dat op 6700 jaar ouderdom wordt gedateerd. Dateringen van vulkanische as in het gebied wijzen op nog veel jonger vulkanisme dat zich rond 4350 jaar geleden moet hebben voorgedaan.
 |
| Enkele voorbeelden van vulkanische gesteenten uit de Auvergne. |
Tekst en foto's: Jan Weertz