De gesteentekringloop

Indeling in stollingsgesteenten, sedimentgesteenten en metamorfe gesteenten

Afbeelding 1. De kwartskorrels van de zandstranden aan de Nederlandse kust, kunnen hun reis begonnen zijn als deel van grotere steenbrokken in smeltwaterrivieren in de bergen (bijvoorbeeld in de Alpen in Oostenrijk).	Afbeelding 2. De Lange Duinen bij Soest met zijn uitgestrekte stuifzandvlakte. Ook deze zanden zijn een (los) afzettingsgesteente. Zand wordt niet alleen door de rivieren maar ook door de wind getransporteerd. Ook de kwartskorrels van dit stuifzand maakten ooit deel uit van vaste gesteenten zoals graniet, gneis of zandsteen.

De meeste korreltjes van het zand op het strand bestaan uit kwarts. In de loop der tijd (vaak zeer veel tijd) kan dat losse zand omgevormd worden tot vaste zandsteen. Je zou dus kunnen zeggen dat uit de 'gestorven' graniet later onder andere zandsteen 'geboren' is. Doordat steeds nieuw zand en ander sediment vanuit de bergen wordt aangevoerd, komt onze zandsteen steeds dieper in de aarde te zitten. 

Indeling in stollingsgesteenten, sedimentgesteenten en metamorfe gesteenten 

Stollingsgesteenten ontstaan als magma stolt. Als dit stollen onder het aardoppervlak plaatsvindt, onderscheiden we dieptegesteenten en ganggesteenten, samen ook wel intrusieve gesteenten (bijvoorbeeld graniet) genoemd. Als de magma aan de oppervlakte komt, noemen we het lava. Als deze lava stolt, krijgen we weer stollingsgesteenten, die we in dit geval uitvloeiingsgesteenten (bijvoorbeeld basalt) noemen. 

Afbeelding 3. Graniet (A) is een stollingsgesteente dat voornamelijk uit de mineralen kwarts, veldspaat en glimmer bestaat. De verschillende mineralen zijn hier goed te zien. Gneis (B) behoort tot de metamorfe gesteenten. Het heeft een geband uiterlijk. Kalksteen (C - links) is een afzettings- of sedimentgesteente dat door metamorfose in marmer (C - rechts) kan veranderen. Ruwe marmer heeft oppervlak dat aan elkaar geplakte suiker doet denken. In de kalksteen kunnen we nog stukken van schelpen zien.

Afzettingsgesteenten of sedimentgesteenten ontstaan door de afzetting van sediment of organisch materiaal. Als door verwering en erosie gesteenten worden afgebroken, kunnen hun afzonderlijke deeltjes elders weer afgezet worden. Met dit afzetten ontstaan dan de afzettingsgesteenten. Zulke afzettingen kunnen los zijn (bijvoorbeeld zand en grind) en dan later verharden (bijvoorbeeld zandsteen en conglomeraat). 

Afbeelding 4. Diverse soorten conglomeraten. Conglomeraten behoren ook tot de afzettingsgesteenten. Ze bestaan uit grof, aaneengekit sedimentmateriaal.

Maar ook kalksteen is een afzettingsgesteente. Kalksteen kan ontstaan als skeletjes van minuscule zeeorganismen op de zeebodem dikkere afzettingen vormen. In zulke kalksteenafzettingen komen vaak ook grotere fossielen voor. Kalk kan bovendien uit zeewater op de bodem neerslaan en dan afzettingen van kalksteen vormen. Veen, dat ontstaan is uit plantenresten, kunnen we eveneens tot de afzettingsgesteenten rekenen. 

Afbeelding 5. Veen is een afzettingsgesteente. In het Veenpark in Barger-Compascuum is te zien hoe men vroeger turven uit het veen stak.

Metamorfe gesteenten zijn gesteenten die een metamorfose (gedaanteverandering) ondergaan hebben. Zulke metamorfoses vinden meestal plaats onder hoge druk en hoge temperatuur op grotere diepte in de aardkorst. Zo kan graniet overgaan in gneis, kalksteen in marmer, zandsteen in kwartsiet en veen in achtereenvolgens bruinkool en steenkool.

Kijk ook eens op deze website naar het boekje  Zand: het afval van gebergten en rotsen