De Noordzee - fjordenkust
Een verscheidenheid van kustlandschappen
Voordat de Noordzee zijn huidige vorm kreeg, hadden we dus met glacialen te maken. Het ijs groef daarbij als een bulldozer diepe geulen uit en schraapte rotsen af. Dat leverde een ruig landschap op dat we nu nog in de aan de Noordzee grenzende delen van Noorwegen en het noordelijk deel van Groot-Brittannië (Schotland) tegenkomen. De geulen, die na de glacialen onder water liepen, vinden we er terug als fjorden. Verder naar het zuiden voerde het ijs vooral sediment aan en is het kustlandschap een stuk vlakker. De Noordzee heeft er veel meer invloed op de vorming van het landschap dan in de ruige noordelijke gebieden. Om een indruk te geven van de verscheidenheid van de kusten langs de Noordzee, zullen we die aan de oostkant van de zee wat nader bekijken. Het gaat daarbij om 1) fjorden - 2) de waddenkust - 3) de duinenkust. Op deze pagina worden fjorden behandeld.
 |
Afbeelding
1. Fjorden in Noorwegen Aan de kust van Noorwegen vinden we veel fjorden. Kustgebieden met fjorden zien er heel anders uit dan bijvoorbeeld een duinenkust of een waddenkust. Bij de bovenste foto is goed te zien tot waar het gletsjerdal zich heeft opgevuld met water. |
Fjorden
In het aan de Noordzee grenzende bergachtige deel van Noorwegen komen we fjorden tegen. Deze fjorden zijn uitgesleten door het landijs tijdens de glacialen. Vaak hebben ze steile, hoge hellingen en soms is aan het begin ervan nog te zien hoe het landijs of de gletsjer zijn uitschurende werk in de diepte heeft uitgevoerd. Fjorden kunnen meerdere honderden meters diep zijn en hun lengte bedraagt vaak meerdere tientallen kilometers. Het Sognefjord dat in de Noordzee uitmondt, is zelfs iets meer dan 200 kilometer lang. Daarmee neemt het de derde plaats in bij de langste fjorden te wereld. Door deze fjorden – die een voortzetting zijn van de kustlijn – heeft Noorwegen met meer dan 25.000 kilometer de langste kust van Europa. Fjorden kunnen bij hun monding in de zee minder diep zijn dan meer landinwaarts. Dit komt door het meegevoerde gesteentepuin (eindmorene) dat gletsjers er bij hun terugtrekking achterlieten. Als bijzonderheid moet hier nog vermeld worden dat het Noorse fjordengebied prachtige koraalriffen met vele soorten koraal en andere bijzondere levensvormen heeft. Koraal komt namelijk niet alleen in warme, tropische wateren voor. Het koude water bij de fjorden maakt dat wel duidelijk.
|
Fjorden nader bekeken
Fjorden zijn vaak smalle en ver in het vasteland doordringende inhammen van de zee. Ze hebben in het algemeen steile wanden die tot meer dan een kilometer boven het water kunnen uitrijzen en die tot meer dan 500 meter diep kunnen zijn. We treffen ze aan in bergachtige gebieden. Voor het ontstaan van fjorden moeten we teruggaan tot in de glacialen (ook wel ijstijden genoemd). Uitgestrekte gletsjers bewogen zich toen van de landijsmassa’s af. Daarbij schuurden ze diepe u-vormige dalen (trogdalen) uit. Als slijpmiddel gebruikten ze daarbij grotere en kleinere gesteentebrokken en zand die in het ijs werden meegevoerd. Aan het einde zijn die dalen vaak wat minder diep doordat de smeltende gletsjers daar hun meegevoerde gesteentepuin (eindmorene) achterlieten. Aan het einde van een glaciaal smolten grote hoeveelheden van het landijs en de erbij horende gletsjers. Daardoor steeg de zeespiegel en liepen de uitgeschuurde dalen in de kustgebieden onder water. Het fjord werd geboren. Aan het uiteinde zijn de fjorden vaak wat minder diep doordat daar het eerder genoemde eindmorenemateriaal ligt. Bovendien kan daar ook nog ophoping plaatsvinden van na de glacialen aangevoerd sediment. Door deze fjorddrempel hebben we in het fjord met kalmer water te maken dan in de aangrenzende zee. Fjorden vinden we niet alleen aan de Noordzee in Noorwegen en Schotland. We komen ze ook tegen aan de kust van IJsland en Groenland. In Noord-Amerika treffen we ze aan bij de kusten van Canada en Alaska. Onder andere ook Chili en Nieuw-Zeeland kennen fjorden. Fjorden konden alleen ontstaan in kustgebieden waar later de uitgeschuurde dalen door een stijgende zeespiegel onder water konden lopen. In berggebieden verder landinwaarts zoals de Alpen werden door gletsjers ook dalen uitgeschuurd maar doordat die niet onder water konden lopen, kregen we daar dus niet met fjorden te maken. Het Sognefjord in Noorwegen behoort tot de grootste fjorden ter wereld. Het heeft een maximale diepte van meer dan 1300 meter. De lengte ervan bedraagt meer dan 200 kilometer. |
 |
|
Afbeelding
2.
Het ontstaan van fjorden Boven: Gletsjers slijpen een dal uit. Aan het einde is dit dal vaak wat minder diep (de drempel) doordat de smeltende gletsjers daar hun meegevoerde gesteentepuin achterlieten. De luchtfoto van Groenland laat goed zien hoe de gletsjers hun slijpende werk doen. De rode pijlen geven daarbij de monding van de gletsjer aan. Midden: Na het afsmelten van een gletsjer (na een glaciaal) blijft een u-vormig dal over. Als voorbeeld zien we hier zo'n dal in bergachtig gebied in Portugal. Onder: Als na het glaciaal de zeespiegel stijgt, loopt een gletsjerdal aan de kust onder water. Dan ontstaat een fjord. Als voorbeeld zien we zo'n fjord in Noorwegen. De blauwe pijl geeft aan tot waar het gletsjerdal onder water gelopen is. |
Ga naar:
geologie en ontstaan van de Noordzee