Afbeelding 1. Naturschutzgebiet Heiliges Meer (groen). Alleen de grotere meren zijn hier weergegeven. Zie voor het kleinere meertje rechts van de Erdfallsee Afbeelding 3.

Het ontstaan van de Erdfallsee in 1913 

Voor de gebeurtenissen rond het ontstaan van de Erdfallsee (afbeelding 2) hoeven we zelfs maar iets meer dan honderd jaar in het verleden terug te gaan. In de late namiddag van 14 april 1913 hoorden landarbeiders in het toen nog dun bevolkte heidegebied een zwaar rommelend geluid. Ook zag men dat in een aantal waterputten in de omgeving het water zo’n anderhalve meter steeg en dat hier en daar het water zelfs in tot 15 centimeter hoge fonteintjes uit de bodem spoot. Een jongen die met zijn bootje op het (Großes) Heiliges Meer aan het roeien was, keerde snel naar de oever terug toen het meer plotseling begon te golven en te borrelen. De oorzaak van die vreemde verschijnselen werd pas de volgende dag ontdekt toen een boer op de heide een enorme krater ontdekte. Deze steile krater was tot 15 meter diep en had een doorsnede van zo’n 100 tot 150 meter. In de loop der tijd vulde deze krater zich met regen- en grondwater waardoor we hem tegenwoordig als een meer kennen dat als de Erdfallsee bekend staat. 

Afbeelding 2. De Erdfallsee in het Naturschutzgebiet Heiliges Meer bij Hopsten.

Waardoor ontstond de Erdfallsee? 

Verantwoordelijk voor het ontstaan van de Erdfallsee ten westen van de L504 zijn zout bevattende gesteenten in de ondergrond. Op plaatsen waar zulke gesteenten in geologische storingszones voorkomen (zoals hier bij het grensgebied met de Ibbenbürener Karbon-Horst; een omhoog gedrukt gedeelte van de aardkost), kunnen ondergrondse waterstromingen het zout oplossen. Daardoor kunnen holruimtes en grotten ontstaan die aan de oppervlakte kraters (dolines; zie ook het item karstverschijnselen) veroorzaken als ze instorten. De Erdfallsee is dus in feite een met water gevulde doline. De gesteenten waar het bij de Erdallsee om gaat, behoren tot de zogenaamde Münder Mergel uit de geologische periode Jura (Boven-Jura ofwel Malm). Als zouten bevatten ze gips, anhydriet en steenzout.

Afbeelding 3. Vlakbij de Erdfallsee liggen nog andere met water gevulde dolines. De doline linksboven is maar enkele meters in doorsnede. Achter deze doline ligt een grotere met water gevulde doline. Op het wateroppervlak ervan komen massaal bladeren en bloemen van de witte waterlelie (Nymphaea alba) voor (foto rechtsboven en linksonder). Deze doline is op het kaartje van Afbeelding 1 te zien als het kleine meertje rechts van de Erdfallsee. Met regenweer ligt het natuurgebied er stil en verlaten bij. Ideaal om te genieten van de rust en de kruidig ruikende lucht (foto rechtsonder).

Ontstaan Großes Heiliges Meer en Kleines Heiliges Meer 

Pollenonderzoek heeft uitgewezen dat het aan de oostzijde van de L504 gelegen (Großes) Heiliges Meer (afbeelding 4) zo’n 1100 jaar oud moet zijn. Het eveneens aan die zijde gelegen Kleines Heiliges Meer moet zo’n 2000 jaar geleden ontstaan zijn. Het ontstaan van dergelijke dolines (die zich later met water kunnen vullen) hoeft niet altijd zo spectaculair te zijn als bij de Erdfallsee. Het ontstaan ervan kan namelijk ook meerdere jaren in beslag nemen. Op een zuidwest-noordoost verlopende lijn komen naast deze grotere, met water gevulde dolines, ook tientallen kleinere verzakkingen voor die niet allemaal met water gevuld zijn of die periodiek droogvallen. En verder kunnen in de toekomst nog nieuwe dolines ontstaan. 

Afbeelding 4. Het (Großes) Heiliges Meer op een regenachtige dag. Ideaal om te genieten van de rust en de kruidig ruikende lucht. Bij de planten op het wateroppervlak gaat het om Gele Plomp (Nuphar lutea).

Voor wie meer over de Erdfallsee en het Heiliges Meer wil weten, zijn wellicht de onderstaande werken interessant. Voor het schrijven van dit item is voor een deel van deze werken gebruik gemaakt. 

• Geologische Zwerftochten uit 1969 van H. Krul bevat een hoofdstuk over het betreffende fenomeen. Daarbij staat ook een foto van de nog droog staande doline vlak na haar ontstaan in 1913. Het boek is een uitgave van N.V. W.J. Thieme & Cie in Zutphen. 

• In 1958 verscheen van de hand van G.M. Roding in het tijdschrift Grondboor & Hamer van de Nederlandse Geologische Vereniging een artikel over Het ‘Erdfall’-gebied bij Hopsten. Ook hierbij is een foto geplaatst van de nog grotendeels droogstaande Erdfallsee.

• Erdfallsee – Duitstalige internetpagina op Wikipedia – versie 14 juni 2019.

• Naturschutzgebiet Heiliges Meer – Heupen – Duitstalige internetpagina op Wikipedia – versie 14 juni 2019. 

• Geologie im Weser- und Osnabrücker Bergland uit 2003 geeft geologische informatie over onder andere dolines en de Erdfallsee uit 1913. Het is een uitgave van de Geologischer Dienst Nordrhein-Westfalen, Krefeld.