|
|||||||||||||||||||
Toepassing van vuursteenVuursteenbewerking in de prehistorie: afslagen en kernstenenDit item behandelt de afslagen en kernstenen in het algemeen. Afslagen en kernstenen konden bijvoorbeeld verschillen tijdens de diverse tijdseenheden van het stenen tijdperk.
Al vroeg in de prehistorie gebruikte de mens vuursteen voor het maken van werktuigen en wapens. Dat men voor dit doel graag vuursteen gebruikte, komt omdat vuursteen een aantal uitstekende eigenschappen daarvoor heeft. Zo is vuursteen erg hard, zelfs harder dan staal en glas. Dat is belangrijk want om materialen zoals hout en bot te kunnen bewerken, heb je een werktuig nodig is dat harder is dan die materialen. Verder kan vuursteen goed gespleten worden en - als je goede kwaliteit te pakken hebt - is hij homogeen van samenstelling (waardoor hij in alle richtingen dezelfde eigenschappen heeft). Dat zijn weer eigenschappen die goed van pas komen bij het maken van die werktuigen en wapens.
De beste kwaliteit vuursteen komen we in Nederland in Zuid-Limburg tegen. Daar vinden we hem in lagen (banken) in de kalksteenafzettingen uit de Krijtperiode. Ongeveer 5000 jaar geleden, tijdens de Nieuwe Steentijd (Neolithicum) werd de vuursteen daar al ondergronds gewonnen. Bij Rijckholt/Sint Geertruid en bij Valkenburg zijn de gangenstelsels die bij deze vuursteenmijnbouw ontstonden, gedeeltelijk opgegraven en blootgelegd. Het was natuurlijk ook mogelijk om vuursteen aan de oppervlakte te verzamelen, maar de kwaliteit daarvan was vaak minder en het formaat van de stukken was dikwijls kleiner.
Om een vuurstenen werktuig of wapen te maken, kon de prehistorische mens net zo lang stukken van een brok vuursteen afslaan tot de gewenste vorm overbleef. Maar het was ook mogelijk om alleen maar een scherf van het brok vuursteen af te slaan en die daarna verder te bewerken tot het gewenste werktuig of wapen overbleef. Zulke scherven worden afslagen genoemd. De steen waar ze van afgeslagen werden, noemen we kernsteen.
Op plaatsen waar veel vuursteen tot werktuigen en wapens verwerkt werd, ontstond natuurlijk heel wat afval in de vorm van vooral vuursteenscherven en vaak volledig ‘afgekloven’ kernstenen. Tegenwoordig komt men op dergelijke plaatsen nog heel wat van dat afval en om allerlei redenen achtergelaten gebruiksvoorwerpen aan of nabij de oppervlakte tegen. Vuursteen was in de prehistorie immers dé grondstof voor van alles en nog wat. In feite loopt men op zulke plekken over het afval van de mens die hier duizenden jaren geleden actief was.
Afslagen zijn er in allerlei soorten, vormen en formaten. Hoe de uiteindelijke afslag er uit ging zien, was afhankelijk van verschillende factoren. Zo speelde het materiaal waarmee de afslag van de kern werd geslagen of gedrukt een belangrijke rol. Voor dit doel kon de vuursteenbewerker steen, been (bot), gewei of hout gebruiken. Ook de kracht waarmee werd geslagen en de slaghoek (van schuin tot recht) waren van belang. Medebepalend waren het wel of niet op een ondergrond plaatsen van de kernsteen en de vorm (en grootte) van die kernsteen. En dan was er nog de preparatie (voorbewerking) van het slagvlak op de kernsteen om de gewenste afslag te kunnen krijgen. Een afslag maken is dan ook geen kwestie van zomaar met bijvoorbeeld een steen op een andere steen slaan. Er komt veel meer bij kijken.
Afslagen die twee keer zo lang
als breed zijn, worden klingen genoemd,
de kernsteen heet dan klingenkernsteen. We kennen kleine klingen van
enkele cm lang tot klingen van meer dan 10 cm. Bijzonder zijn de
klingen van geelbruine die in Frankrijk bij Le Grand Pressigny
(département Indre-et-Loire) geproduceerd werden. Deze
konden
lengtes van 25 tot 35 cm hebben bij een breedte van 4 tot 5,5 cm.
Om klingen te
slaan, zijn
eveneens speciale technieken vereist. Van
afslagen konden bijvoorbeeld messen,
boortjes,
krabbers,
burijnen
(steekbijteltjes) en pijlpunten
gemaakt worden.
Meer weten over vuursteen en het gebruik van vuursteen toen en nu? Meer weten over prehistorische werktuigen van vuursteen? Ga dan naar de index met alles over vuursteen. Tekst en foto's: Jan Weertz |
|||||||||||||||||||
© De Belemniet |