Rivieren (2)
stuwdammen
Als
de mens stuwdammen in rivieren bouwt, betekent dat een hele verandering
voor de
betreffende waterstroom en zijn omgeving. Zo zullen seizoensgebonden
verschillen in het waterpeil afnemen of verdwijnen. Ook zullen
overstromingen
die met hun aangevoerde slib voor vruchtbare bodems langs de rivier
zorgen tot
het verleden horen. Veel slib zal voor de stuwdam tot afzetting komen
waardoor
het stuwmeer ondieper wordt. Verder kunnen stroomafwaarts watertekorten
voor
bijvoorbeeld de landbouw en de drinkwatervoorziening ontstaan.
Tenslotte kunnen
bij het ontstaan van het stuwmeer voor de stuwdam dorpen en
landbouwgronden
verdwijnen en kunnen vissen zoals zalmen hun paaiplaatsen in de
bovenloop niet
meer bereiken. De redenen waarom ondanks deze nadelen stuwdammen
gebouwd worden,
zijn divers. Met de bouw kunnen drinkwaterbekkens voor grote stedelijke
gebieden gecreëerd worden en komt water beschikbaar voor
irrigatie van
landbouwgebieden. Stuwdammen dienen ook voor het opwekken van stroom.
 |
 |
 |
| Glenn Canyon Dam in de Colorado rivier met Lake Powell bij Page in Arizona (USA). | Wasserfallboden Stausee in Salzburgerland (Oostenrijk) | Barrage du Chastang met stuwmeer in de rivier de Dordogne (Frankrijk) |
Ook de natuur kan stuwdammen en stuwmeren in rivieren creëren. Ongeveer 13.000 jaar geleden barstte de Laacher See vulkaan in de Eifel uit. Door deze uitbarsting werd in de Rijn een stuwdam opgeworpen uit vulkanisch materiaal. Daardoor ontstond een stuwmeer. Toen de dam later doorbroken werd, veroorzaakte dat een tsunami die grote verwoestingen aangericht moet hebben.
erosie
Rivieren
zorgen voor erosie in het gebied waar ze stromen. Daarbij ontstaat een
dal.
Zulke rivierdalen kunnen in de loop der tijd behoorlijk diep en zeer
breed
worden. Samen met hun zijrivieren kunnen rivieren een landschap
creëren dat op
een heuvellandschap lijkt maar in feite een dalenlandschap is. Denk
daarbij
maar aan Zuid-Limburg dat vaak als heuvelland wordt betiteld terwijl
het in
feite een dalenland is. De Maas met haar zijrivieren zoals de Geul, de
Gulp en
de Voer zijn verantwoordelijk voor het uitslijten en in feite uitdiepen
van het
gebied. Wat wij in Zuid-Limburg als heuvels zien, zijn in werkelijkheid
de
hellingen van de dalen. De toppen van de heuvels zijn dan het
oorspronkelijke
oppervlak van het gebied. De Maas en haar zijrivieren die
verantwoordelijk zijn
voor die dalen nemen tegenwoordig maar een klein gedeelte van de
dalbodem in
beslag.
 |
 |
 |
| De Colorado heeft een gigantische canyon uitgesleten: de Grand Canyon in Arizona (USA). | Erosie in de buitenbocht en sedimentatie in de binnenbocht bij de Dinkel in Twente | Het dal van de Maas bij Rijckholt (Zuid-Limburg) |
Tijdens hun tocht naar zee voeren de rivieren puin af. Het water breekt stukken van het omgevende gesteente los die dan worden afgevoerd. Ook wordt gesteente opgelost, bijvoorbeeld kalksteen. Door het water losgewerkte stukken steen en kleiner materiaal worden als ‘werktuigen’ gebruikt om nog meer gesteente los te woelen of als schuurmateriaal te gebruiken. Zelf raken stukken steen afgerond tijdens het transport. Door wervelingen in het water kunnen stenen en fijner materiaal daarbij mee gewerveld worden waardoor kolkgaten in de hardere ondergrond ontstaan.
Wat zwaardere en grotere stenen rollen en glijden met het water mee stroomafwaarts. Zandkorrels bewegen zich in het algemeen stuiterend voort. Ze worden opgetild om dan verderop weer op de bodem te belanden als het water iets rustiger is. Ook raken de zandkorrels aan het wervelen doordat ze elkaar aantikken. Silt en klei worden voor een belangrijk deel zwevend in het water getransporteerd. Ze geven een rivier daardoor nogal eens een modderig aanzien. Van de in het water opgeloste stoffen zien we uiteraard niets.
|
|
| De rivier Karasjohka in Finland heeft hier heel wat zand afgezet. |
Getransporteerd materiaal wordt vroeg of laat ook weer afgezet. Als de stroomsnelheid afneemt, blijft het grovere materiaal het eerste liggen. Fijne deeltjes kunnen dan nog veel verder komen. Rivieren kunnen op hun weg naar de zee voor flinke pakketten afzettingen zorgen die ze dan later soms weer gedeeltelijk opruimen. Zo kunnen rivierterrassen ontstaan die min of meer als trappen in het terrein zichtbaar zijn. In Nederland zijn de terrassen van de Maas in Zuid-Limburg daar een goed voorbeeld van.