Afbeelding 1

Bij afbeelding 1. Mên-an-Tol (links) is een megalitisch monument in het graafschap Cornwall dat bestaat uit een stenen ring die aan beide kanten wordt geflankeerd door een menhir. Mên-an-Tol is oud keltisch en betekent 'de steen met het gat'. Mên-an-Tol stamt uit het Neolithicum of de Late Bronstijd. Het gat in de middelste steen is ongeveer een halve meter in doorsnede. De twee menhirs zijn ongeveer 1,20 meter hoog. Ze staan mooi op een rij met de steen met het gat. Een van de menhirs is echter verplaatst en ergens rond 1815 op één lijn met de andere twee stenen gezet. Maar mogelijk hebben er nog meer verplaatsingen plaatsgevonden en hebben de menhirs deel uitgemaakt van een steencirkel. En de steen met het gat zou de sluitsteen geweest kunnen zijn van een Neolithisch graf. Het zou dus mogelijk een steen met een 'Seelenloch' kunnen zijn. Zoals zo vaak bij megalitische monumenten hebben we met nogal wat 'waarschijnlijkheden' en 'mogelijkheden' te maken. Tegenwoordig speelt de stenencombinatie nog steeds een rol in het volksgeloof en de volksgeneeskunde. De steen met het gat zou geneeskrachtige en bovennatuurlijke werkingen hebben. Vrouwen zouden zwanger worden als ze bij volle maan zeven maal heen en weer door het gat kruipen. En mensen met reumatische aandoeningen zouden er baat bij hebben door het gat te kruipen. 
Lanyon Quoit (midden) is een dolmen, eveneens in het graafschap Cornwall. Het ligt op maar iets meer dan een kilometer van Mên-an-Tol verwijderd. Tijdens een storm in oktober 1815 stortte het in elkaar. Door geldgebrek kon het pas negen jaar later weer opgericht worden. Erg goed is deze reconstructie toen niet gelukt. Oorspronkelijk had het dolmen vier draagstenen maar na de reconstructie waren dat er maar drie meer. Men vond dat de vierde draagsteen te zwaar beschadigd was om hem nog terug te plaatsen. De deksteen van het dolmen is 5,50 meter lang en hij weegt meer dan twaalf ton. Ongeveer 700 meter verder liggen de overblijfselen van een ander dolmen dat bekend staat als West Lanyon Quoit. We zouden het kunnen omschrijven als een iets schuinstaande draagsteen van iets meer dan anderhalve meter hoog en zo'n anderhalve meter breed. Schuin ertegenaan ligt een iets meer dan vier meter lange en zo'n 2,50 meter brede deksteen. 
Ook het 2,70 meter hoge Trethevy Quoit (rechts) uit het Neolithicum ligt in Cornwall. Het bestaat uit vijf draagstenen waarop schuin een 3,70 meter lange deksteen van meer dan tien ton ligt. Deze deksteen ligt schuin doordat de draagsteen aan de achterkant van het dolmen naar binnen gevallen is. Deze achterste draagsteen is ongeveer even hoog als de voorste. Oorspronkelijk moet de deksteen dus ongeveer horizontaal hebben gelegen. Daarbij zou hij dan niet op de draagstenen aan de zijkant hebben gerust met als gevolg dat grond van de oorspronkelijke aarden bedekking van het dolmen naar binnen had kunnen vallen. Er wordt dan ook van uit gegaan dat bij het naar binnen vallen van de achterste draagsteen en het naar beneden komen van de deksteen de andere draagstenen beschadigd zijn waardoor het gat aan de zijkant kon ontstaan. Trethevy Quoit ligt in de buurt van drie steencirkels uit de bronstijd die als The Hurlers bekend staan. 

Afbeelding 2

Bij afbeelding 2. Het megalitische monument Stonehenge stamt uit het Neolithicum. Het ligt in het graafschap Wiltshire in de buurt van de plaats Amesbury. Stonehenge werd in verschillende fases gebouwd. De eerste van die fases moet rond 3100 v. Christus geplaatst worden. Toen ontstond een cirkelvormige wal met gracht van zo'n 110 meter in doorsnede. Pas in fases vanaf 2600 v. Christus verschenen de grotere stenen. Bij het monument zoals we dat nu kennen, spreken vooral de zeer grote stenen aan. Deze stenen in de buitenste cirkel wegen tot ongeveer 25 ton (25.000 kilogram) per stuk. Binnen deze buitenste cirkel vinden we nog een hoefijzervormige halve cirkel die bestaat uit vijf trilithons. Trilithons zijn constructies waarbij een horizontale steen bovenop twee grote verticale stenen ligt. De stenen waarmee deze trilithons zijn gebouwd, wegen rond 45 ton per stuk. De constructie van deze trilithons verkreeg een deel van zijn stevigheid door zogenaamde pen-en-gatverbindingen. Daarbij zit op de staande stenen een uitstulping die past in de uithollingen van de liggende stenen. We kunnen dit zien bij het grootste trilithon waarvan nog maar een steen rechtop staat. Deze steen steekt meer dan 6,50 meter boven de grond uit. Een deel van de grote stenen waarmee Stonehenge is gebouwd, komt uit het zuidwesten van Wales. Ze zijn over een afstand van zo'n 225 kilometer naar de bouwplaats van het monument vervoerd. Stonehenge zoals we het nu kunnen zien, zouden we een ruïne kunnen noemen. Nogal wat stenen van het monument zijn omver gevallen of zelfs helemaal niet meer aanwezig. Een deel van de stenen is in het verleden in stukken geslagen en gebruikt voor de bouw van huizen en wegen. Stonehenge is echter ook het slachtoffer geworden van een vroege vorm van toerisme. Ooit gebeurde het dat bezoekers stukken van de stenen afhakten om ze dan als souvenir mee naar huis te nemen. Op andere plaatsen kennen we dit soort souvenirjacht tegenwoordig ook nog. Denk daarbij maar aan de stukken beton van de Berlijnse Muur die verhandeld werden. Het mag duidelijk zijn dat het tegenwoordig niet meer toegestaan is om stukken steen uit Stonehenge te kappen. 

Afbeelding 3

Bij Afbeelding 3. Wayland's Smithy Long Barrow (foto's boven) ligt in het Engelse graafschap Oxfordshire. Een 'long barrow' is een langgraf. Langgraven hebben een of meer aparte grafkamers in een langwerpige aardheuvel die is omgeven door een steenkrans. Zie ook afbeelding 7. Het ontstaan van dit 'long barrow' heeft in twee fases plaatsgevonden. Eerst ontstond er rond 3550 v. Christus een ovale grafheuvel met een houten kamer waarin een geplaveide vloer werd aangelegd. Tijdens opgravingen in de vorige eeuw vond men in dit graf een bijzetting in hurkhouding. Verder werden er ontlede resten van veertien andere individuen gevonden. De botten daarvan waren al ontvleesd voor ze in het graf geplaatst werden, een gebruik dat ook van elders bekend is. De kruisvormige stenen tombe aan de voorkant van het langgraf is tijdens de tweede fase ontstaan. Hij bestaat uit drie kamers waarvan er twee aan de beide zijkanten en een aan het eind van de tombe liggen. Op de foto's zijn onder andere de vier grote, platte zandstenen te zien die de ingang markeren. Oorspronkelijk stonden hier zes van zulke zandstenen. In deze stenen tombe heeft men tijdens een opgraving botmateriaal van acht individuen gevonden.
West Kennet Long Barrow (de onderste foto's tonen het ingangsgedeelte) ligt in het graafschap Wiltshire. Ook dit langgraf heeft aan de voorkant een kruisvormige stenen tombe die bestaat uit drie kamers waarvan er twee aan de beide zijkanten en een aan het eind van de tombe liggen. Zie ook afbeelding 7. Hierin heeft men tijdens opgravingen de overblijfselen van 46 individuen gevonden. Het langgraf ontstond rond 3600 v. Christus en de langwerpige aardheuvel ervan heeft een lengte van iets meer dan honderd meter. Net zoals bij Wayland's Smithy Long Barrow vinden we hier grote, platte zandstenen bij de ingang.

Afbeelding 4

Bij afbeelding 4. In Dartmoor National Park in het zuidwesten van Engeland treffen we een groot aantal megalitische monumenten aan. We vinden er grafkamers, steencirkels, steenrijen (ook wel bekend als alignements), losse menhirs en cairns (grafheuvels gemaakt van stenen). Vooral de Merrivale Stone Rows (waarvan een deel te zien is op de middelste en rechter foto) in het National Park genieten bekendheid. In hun buurt treffen we de cist (stenen grafkist) van de linker foto aan. De megalitische overblijfselen van Dartmoor stammen uit het Laat-Neolithicum en de Vroege-Bronstijd. 

Afbeelding 5

Bij afbeelding 5. De Merry Maidens Stone Circle (foto's links boven en links onder) ligt in het graafschap Cornwall. Hij stamt uit het Neolithicum. Deze steencirkel bestaat uit negentien stenen die ongeveer 1,20 meter hoog zijn. De doorsnede van de cirkel is zo'n 24 meter. Verderop ligt in het gebied nog een steencirkel en er is zelfs een derde cirkel geweest die helaas aan het eind van de 19e eeuw is gesloopt. De naam Merry Maidens (Vrolijke Meisjes) heeft te maken met de legende over negentien meisjes die hier op zondag aan het dansen waren. Dansen op zondag was echter verboden en daarom veranderden de meisjes in de stenen van de steencirkel. Een paar honderd meter verderop staat een tweetal menhirs, de ongeveer drie meter hoge Pipers. De twee Pipers (Fluitspelers; waarvan een te zien is op de rechter foto) die de dansmuziek maakten, ondergingen hetzelfde lot als de Merry Maidens. 

Afbeelding 6

Bij afbeelding 6. The Hurlers (boven) is een groep van drie steencirkels in het graafschap Cornwall. De bovenste foto laat een van deze cirkels zien. Net zoals bij de Merry Maidens Stone Circle liggen er twee menhirs in de buurt die eveneens als Pipers bekendstaan. De steencirkels hebben doorsneden van 33, 42 en 35 meter. Door sloopwerk zijn ze geen van drieën compleet. Bovendien is een deel van de stenen omgevallen doordat koeien zich eraan schuurden waardoor de grond eromheen erodeerde en de stenen wankel kwamen te staan. Het slopen van megalithische monumenten is een verhaal dat we helaas steeds weer tegenkomen. 
Bij een verwaarloosd en overwoekerd dolmen dat we bij Morvah in het graafschap Cornwall vonden (foto links onder) zijn goed de boorgaten te zien die men in het verleden heeft aangebracht om een van de dekstenen te slopen. 
Het megalitisch monument van Avebury (rechtsonder) in het graafschap Wiltshire is evenmin aan de slopershamer ontkomen. 'Avebury' is een samenstelling van meerdere elementen. Zie ook afbeelding 7. Het oorspronkelijke monument bestond uit een tweetal kleinere steencirkels die zich binnen in een grotere steencirkel (335 meter doorsnede; de grootste van Europa) bevonden. Daaromheen ligt weer een aarden wal met greppel. Van de oorspronkelijke stenen is ongeveer 5/6 deel verdwenen doordat men ze voor bouwwerkzaamheden of om religieuze redenen gesloopt heeft. Op de foto rechtsonder is een deel van de grote steencirkel met een stukje van de greppel en aarden wal te zien.

Afbeelding 7

Bij afbeelding 7. Linksboven: Een globale weergave van de gebieden waar in het Verenigd Koninkrijk megalitische monumenten voorkomen. Rechtsboven: Een ruwe schets van Wayland's Smithy Long Barrow met de ovale grafheuvel (oranje), houten kamer (groene stippen) en greppels (blauw) uit de eerste fase. En uit de tweede fase de kruisvormige stenen tombe (paars), de aarden heuvel met stenen (bruinoranje) en greppels (groen). Linksonder: Een ruwe schets van West Kenneth Long Barrow. Zie voor de legenda bij Wayland's Smithy. 
Rechtsonder: Een ruwe schets van het megalitisch monument Avebury met aardwal en greppel (bruin en mosgroen), overblijfselen van de grote steencirkel (rood), de oorspronkelijke twee kleine steencirkels (paarse stippen) en wat daarvan nog over is (donkergroen: staande stenen, omgevallen stenen en met zuiltjes aangegeven plekken waar stenen stonden, inclusief stenen binnen de cirkels). De stippen staan hier niet voor afzonderlijke stenen.