Bad Bentheim en omgeving
(Onder-Krijt)
Om het Krijt wat nader te bekijken, gaan we naar de omgeving van Bad Bentheim in Duitsland (Onder-Krijt). Daar kunnen we tegenwoordig namelijk nog heel wat overblijfselen uit die tijd terugvinden. Nederland en omgeving bevond zich destijds ter hoogte van wat nu Zuid-Frankrijk is; zo tussen de 40 en 45 graden noorderbreedte. De verdeling van land en zee was destijds op aarde niet hetzelfde als nu, de continenten zagen er anders uit en net zoals in onze tijd kende de natuur een grote diversiteit. Hoewel het toen in het algemeen warm tot zeer warm was, was het klimaat zeker niet overal hetzelfde. Wat hier over de omgeving van Bad Bentheim en Zuid-Limburg wordt verteld, is dus geen verhaal van het Krijt in het algemeen. Bad Bentheim ligt in Duitsland, direct ten oosten van de Nederlandse provincie Overijssel.
 |
| Afbeelding 1. Drijfhout (linksboven) en kruip/graafsporen (rechtsboven) in Bentheimer zandsteen in groeve Romberg. Bentheimer zandsteen heeft allerlei kleurvariaties zoals te zien is bij deze muur in Bad Bentheim (linksonder). Door tektoniek schuingestelde afzetting van Bentheimer zandsteen in Bad Bentheim (rechtsonder). |
Aan het begin van het Krijt (Berriasien) kwamen in het gebied moerassen en lagunes voor waarin klei vermengd met resten van planten en algen werd afgezet. Deze afzettingen vinden we tegenwoordig in de diepte terug als zwarte kleisteenlagen die we ook wel als olieschalies kennen doordat ze aardolie bevatten. Doordat het gebied daalde, rukte de zee tijdens het Valangien verder op. Hierdoor begon ook de afzetting van zanden, die afkomstig waren van erosie op het meer naar het zuiden gelegen land. Uit deze zanden ontstond later zandsteen: de Bentheimer zandsteen die een maximale dikte van 60 meter heeft en de iets jongere (uit het Hauterivien) Gildehauser zandsteen.
 |
| Afbeelding 2. Het kasteel van Bad Bentheim (linksboven), de Mariä Verkündigungkirche van Schüttorf (linksonder) en het Rathaus van Schüttorf (rechts): allemaal van Bentheimer zandsteen. |
Op een aantal plaatsen komt deze Bentheimer zandsteen uit het Onder-Krijt in het gebied aan de oppervlakte. We vinden hem bijvoorbeeld als zandsteenrotsen op de Istenberg. Het van Bentheimer zandsteen gebouwde kasteel van Bad Bentheim (Burg Bentheim) bevindt zich op zo'n rots van Bentheimer zandsteen (afbeelding 2). Niet alleen dit kasteel maar ook allerlei andere gebouwen in de omgeving zijn geheel of gedeeltelijk met Bentheimer zandsteen gebouwd. Voorbeelden daarvan zijn de kerk van Schüttorf in Duitsland en de kerken van Delden, Oldenzaal (Plechelmus), Denekamp en Tubbergen in Twente in Nederland. Buiten het gebied komt men de Bentheimer zandsteen regelmatig als bouwsteen tegen, bijvoorbeeld bij het Paleis op de Dam in Amsterdam. Behalve als bouwsteen werd de Bentheimer zandsteen gebruikt voor het vervaardigen van grafstenen, doopvonten, slijpstenen, molenstenen en voor de randen van waterputten (afbeelding 3).
 |
| Afbeelding 3. Slijpsteen (linksboven), doopvont (rechtsboven), waterput (linksonder) en voedertrog (rechtsonder): allemaal van Bentheimer zandsteen. |
Soms zijn in die bouwsteen stukken drijfhout (afbeelding 1) te zien die tijdens het Onder-Krijt vanaf het vasteland in zee zijn terechtgekomen. Zo nu en dan komen we in de zandsteen ook kruip- en graafsporen tegen (afbeelding 1) van organismen die op de zeebodem voorkwamen. En soms kunnen we afdrukken van solitaire koralen en schelpen erin terugvinden. In de tijd waarin deze zandsteen werd afgezet, leefden in de zee ook inktvissen zoals belemnieten en ammonieten. Verder waren er bijvoorbeeld sponsen en de al eerder genoemde schelpdieren. Bentheimer zandsteen wordt tegenwoordig nog in beperkte mate gewonnen in groeve Romberg in Gildehaus door de firma Monser uit Nordhorn (D). Tijdens ons laatste bezoek stond bij de groeve een plaquette met de mededeling dat betreden van de groeve op eigen risico toegestaan was. Bentheimer zandsteen is ook reservoirgesteente voor aardolie die vanuit de eronder gelegen olieschalies door de druk van de honderden meters dikke gesteentelagen erboven in de poriën van de zandsteen is geperst. Hierdoor ligt onder het Nederlandse Schoonebeek op zo'n 800 meter diepte een heel groot aardoliereservoir dat door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) wordt geëxploiteerd.
Excursiepunten Krijt in Bad Bentheim en omgeving
De onderstaande musea en locaties bieden mogelijkheden om wat meer over het Krijt in de omgeving van Bad Bentheim te weten te komen. Kijk met een zoekmachine op internet om er meer informatie over te vinden. Deze lijst is een momentopname; in de loop der tijd kunnen musea hun tentoonstellingen aanpassen en locaties kunnen voor het publiek afgesloten worden.
• Zandsteenmuseum (Sandsteinmuseum) Bad Bentheim over Bentheimer zandsteen
• Kasteel Bad Bentheim (Burg Bentheim) gebouwd van Bentheimer zandsteen
• Groeve Romberg in Gildehaus
• Stadsmuur, Rathaus & Mariä Verkündigungkirche in Schüttorf (D) van Bentheimer zandsteen.
• Windmolen Gildehaus van Bentheimer zandsteen
• Kerken in Delden, Denekamp, Tubbergen & Oldenzaal (Plechelmus) met Bentheimer zandsteen
• Geologisches Freilichtmuseum (openluchtmuseum) - Am Romberg in Gildehaus
Terug naar de hoofdpagina 'geologische perioden: het Krijt'
Tekst en foto's: Jan Weertz