Zwerfstenen van de Rijn
Op deze pagina staat een
aantal zwerfstenen van
de Rijn zoals die stroomafwaarts vanaf Koblenz in Duitsland langs de
oevers
te vinden zijn. Naast afbeeldingen van de stenen is enige extra
informatie over
de verschillende soorten stenen vermeld. De afgebeelde stenen
variëren in
grootte van drie tot acht centimeter.
Vanaf het brongebied in de Zwitserse Alpen legt de Rijn een afstand van meer dan 1300 kilometer af naar de monding in de Noordzee in Nederland. Tijdens deze tocht worden ook zwerfstenen vervoerd die afkomstig zijn van zijrivieren zoals de Aare, Nahe, Neckar, Main, Moezel, Lahn, Sieg en Ruhr.
 |
||
| vuursteen (ook wel als hoornsteen omschreven) | leisteen | kwarts |
Bruine vuursteen (hoornsteen) is waarschijnlijk afkomstig uit afzettingen van de Trias- of Juraperiode. De bruine kleur wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van ijzer in het gesteente. Voor de leisteen kunnen we het Rijnleisteengebergte als herkomstgebied aanwijzen. Qua ouderdom horen deze leistenen in het Devoon thuis. Kwarts is meestal afkomstig uit kwartsaders in gesteente uit meerdere geologische perioden en van diverse locaties. Een herkomstgebied valt dan ook niet te geven.
 |
| jaspis |
Jaspis wordt ook wel rode ijzerkiezel genoemd. Het is een variëteit van kwarts. De kleur varieert van bloedrood tot roodbruin en zelfs tot bruin. Het rechter exemplaar (afbeelding hierboven) heeft vrijwel al deze kleuren in één steen vertegenwoordigd. De rode tot bruine kleur wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van ijzer. Jaspis is afkomstig uit het stroomgebied van de Lahn. Ouderdom: Carboon.
 |
||
| bontzandsteen | bontzandsteenconglomeraat | bontzandsteen met holruimten |
Net zoals jaspis kent bontzandsteen allerlei variaties qua voorkomen. De kleur kan variëren van rood tot wijnrood tot roze. Vaak ziet het gesteente er homogeen van samenstelling uit. We vinden echter ook vaak exemplaren waarbij afgeronde steentjes in een rode matrix (cement) voorkomen: bontzandsteenconglomeraten. Daarnaast vinden we nog bontzandstenen met holruimten. Oorspronkelijk waren deze holruimten met kleiplakjes gevuld. Tijdens het riviertransport is deze klei echter uit het gesteente verdwenen. Deze bontzandstenen kunnen uit meerdere gebieden afkomstig zijn. Daarbij valt niet alleen te denken aan de stroomgebieden van de Moezel, Main en Lahn maar ook aan het Zwarte Woud. Ouderdom: Trias.
 |
||
| basalt | vulkanisch gesteente met ingesloten mineralen | amandelsteen (melafier) |
Basalt is van vulkanische oorsprong. Nog maar weinig afgeronde stukken basalt zijn afkomstig uit zowel de Eifel als uit het Zevengebergte (Siebengebirge). Ouderdom: Tertiair. Opvallend zijn vulkanische zwerfstenen die uit een uniforme grondmassa bestaan waarin als hagelslag rondgestrooide mineralen voorkomen. Ook stenen met deze zogenaamde porfierische structuur zijn van vulkanische oorsprong. Ze zijn er in allerlei soorten, bijvoorbeeld andesiet en daciet. Qua ouderdom stammen deze vulkanische gesteenten uit meerdere geologische perioden: Devoon, Perm, Tertiair en Kwartair. Ze zijn afkomstig uit meerdere gebieden in Duitsland. Amandelsteen (melafier) lijkt veel op deze groep van vulkanische gesteenten met ingesloten mineralen en is ook van vulkanische oorsprong. Bij amandelstenen zijn blaasholten in het gesteente pas later opgevuld met mineralen. Amandelsteen is afkomstig uit de stroomgebieden van de Saar en de Nahe. Ouderdom: Perm.
 |
| vulkanische slakken, tufsteen en vulkanische bommen |
Vulkanische gesteenten komen nog in andere vormen voor. Linksboven zijn drie afgeronde vulkanische slakken te zien. Ze zijn zeer poreus door de vele holtes die erin voorkomen. Deze holtes danken hun ontstaan aan de gassen die zich bij het opstijgen van het magma uit de vulkaan door drukontlasting konden vormen. De witgrijze steen ernaast is tufsteen. Geheel rechts is een vulkanische bom te zien; een lavabrok groter dan 64 mm dat ooit uit een vulkaan is weggeslingerd om elders als een bom in te slaan. De meeste van deze gesteenten zijn afkomstig uit de Eifel. Ouderdom: Tertiair.
 |
|
| crinoïdenzandsteen | lydiet |
Crinoïdenzandsteen is duidelijk te herkennen aan zijn 'wieltjes met spaken' die in feite afdrukken zijn van stengeldelen van zeelelies (crinoïden). Deze zandsteen is afkomstig uit het Rijnleisteengebergte dat zich aan beide zijden van de Rijn uitstrekt. Onder andere de Eifel maakt deel uit van het Rijnleisteengebergte. Ouderdom: Devoon. Lydiet heeft een zwarte kleur die het gesteente dankt aan de erin aanwezige koolstof. Vaak zijn zwerfstenen van lydiet tabletachtig en rechthoekig. Ze stammen uit het stroomgebied van de Main. Ouderdom: Siluur en Devoon. Lydiet kan ook afkomstig zijn uit het stroomgebied van de Lahn en stamt dan qua ouderdom uit het Carboon.
 |
||
| kiezellei | industriële slakken | glas |
Voor sommige mensen is kiezellei en lydiet hetzelfde. Weer anderen noemen de zwarte exemplaren lydiet en de lichter gekleurde kiezellei. Industriële slakken hebben niets met natuurlijke gesteenten te maken. Ze zijn het afval van allerlei menselijke productieprocessen. Dat neemt niet weg dat ze tussen het riviergrind terecht komen. Wees er voorzichtig mee want ze kunnen allerlei voor de mens minder gezonde stoffen bevatten. Ook glas is een in het riviergrind voorkomend product van menselijke activiteiten. Het is meestal afgerond en mat van kleur. Hiermee laat het goed zien wat riviertransport met meegevoerde materialen kan doen.
 |
|
| Taunuskwartsiet | kwartsbreccie |
Taunuskwartsiet is een grijs gesteente waarin wijnrode vlekken voorkomen. Het gesteente is afkomstig uit het Taunusgebergte. Een kwartsbreccie bestaat uit hoekige stukjes kwarts in een bruine of zwarte matrix. Kwartsbreccies bestaan in het algemeen uit verkitte rivier- en kustgrinden. Ze zijn tijdens meerdere geologische perioden en op verschillende locaties ontstaan. Een herkomstgebied is dan ook moeilijk te bepalen.
 |
| Poster
zwerfstenen van de Rijn Druk je eigen poster af. Klik op de afbeelding om de poster te openen Commercieel gebruik niet toegestaan. |
Tekst en foto's: Jan Weertz