Geologie met hier en daar een snufje natuur en cultuur

Afbeelding 1. Bouwen met vuursteen in Sint-Martens-Voeren (B).

Bron van de Voer - de Commanderij van Sint-Pieters-Voeren

Het brongebied van de Voer bevindt zich bij Sint-Pieters-Voeren (Fouron-Saint-Pierre). De belangrijkste bron - die gemakshalve als dé bron wordt beschouwd - vinden we in het park van de Commanderij (in het Frans Commanderie) van Sint-Pieters-Voeren (afbeelding 2). Deze Commanderij (afbeelding 3) is een kasteel dat is uitgevoerd in de Maaslandse renaissancestijl. Het bestaat voornamelijk uit baksteen. Voor de rest treffen we er een harde, donkere kalksteen aan uit het Laat-Devoon/Vroeg Carboon (ook wel bekend onder de handelsnaam 'Naamse steen' en afkomstig uit de Belgische Ardennen) en een zachte, geelwitte kalksteen (plaatselijk 'mergel' genoemd) uit het Boven-Krijt. Een commanderij is een goed dat door een commandeur van een ridderorde wordt bestuurd. Hier in Sint-Pieters-Voeren gaat het om een voormalige commanderij van de Duitse Orde, een geestelijke ridderorde die is ontstaan tijdens de derde kruistocht (1189-1192). In het park heeft men een gebouwtje om deze bron opgetrokken. Het bronwater voedt de vijvers van de in en bij het park gevestigde forellenkwekerij Commanderie. Er worden hier zalmforellen, rivierforellen, steur en paling gekweekt. 

Afbeelding 2. De bron van de Voer bij de Commanderij in Sint-Pieters-Voeren. De rechter foto laat zien hoe het water in het brongebouw uit Naamse Steen tevoorschijn komt.

Afbeelding 3. De Commanderij. Op de 1e foto is een deel van de vijvers met bronwater te zien. De groene pijlen op de 2e foto geven aan waar we de geelwitte kalksteen uit het Boven-Krijt kunnen zien. Het grijze gesteente op de foto's is Naamse Steen.

Zijrivieren van de Voer

Vanaf de bron in Sint-Pieters-Voeren stroomt de Voer achtereenvolgens door Knap, Sint-Martens-Voeren, Schophem, Ketten, 's-Gravenvoeren, Mesch, Withuis, Hoog-Caestert en Laag Caestert. Op zijn tocht naar de monding in de Maas ontvangt de Voer extra water van een drietal zijrivieren. Dit zijn de Veurs (uit het gehucht Veurs bij Sint-Martens-Voeren; afbeelding 5), de Noor ofwel Noorbeek (uit het Nederlandse Noorbeek) en de Beek die uit Warsage (Weerst) in de provincie Luik komt. 

Afbeelding 4. De Voer op diverse plaatsen in het landschap.

Afbeelding 5. De Veurs stroomt langs de kerkhofmuur in Sint-Martens-Voeren (links). Bij regen en laaghangende wolken kunnen we in het dal van de Veurs genieten van een fraai schouwspel van wolkenflarden (rechts).

Monding van de Voer in de Maas bij kasteel Eijsden

De Voer mondt bij kasteel Eijsden (aan de Graaf de Geloeslaan 8; afbeelding 6) in de Maas uit (afbeelding 7). Dit volledig omgrachte kasteel is in 1636 gebouwd. Hier hebben we weer met Maaslandse renaissance te maken. De gevels zijn rijkelijk voorzien van speklagen waarbij die harde kalksteen uit het Laat-Devoon/Vroeg-Carboon en baksteen elkaar afwisselen. We komen er echter ook 'mergel', kalksteen uit het Boven-Krijt tegen. Onder andere de kroonlijst is hiervan gemaakt. Via de poort (met hardstenen poortomlijsting aan de buitenzijde) in het poortgebouw uit 1649 betreden we het kasteelterrein en lopen rechtdoor over de voorhof waar we ons laten informeren over de precieze plek van de monding van de Voer. We passeren daarna het kasteel (aan onze rechterkant) en gaan door een prachtige beukenlaan om dan bij de Maas uit te komen waar de Voer zo'n honderd meter naar het zuiden in uitmondt. 

Afbeelding 6. Kasteel Eijsden (GPS-coördinaten: N 50°46.399' O 005°42.040'). De rode pijl geeft aan waar we de geelwitte kalksteen uit het Boven-Krijt kunnen zien. Het grijze gesteente op de foto's is Naamse Steen. Bij de middelste foto van onder lopen we door de haagbeukenberceau. Rechtsonder is te zien hoe het water van de Voer langs de haagbeukenberceau naar de slotgracht wordt gevoerd.

Afbeelding 7. De monding van de Voer in de Maas (linksboven). Voor wie tenslotte de monding van de Voer van de overzijde van de Maas in België wil zien, kan in de zomermaanden in Eijsden gebruik maken van het fiets- en voetveer (rechtsboven). Aan de overkant gekomen, ziet het mondingsgebied van de Voer eruit als op de onderste foto. (GPS-coördinaten monding Voer: N 50°46.417' O 005°41.857')

Wetenswaardigheden over kasteel Eijsden

Tijdens dit bezoek aan het kasteel met zijn park worden we ook nog over een aantal andere interessante zaken geïnformeerd. Zo is er aan de rechterkant van de poort in het poortgebouw een hardsteen met de hoogste waterstand van de Maas in 1926: 52,73 meter boven NAP (afbeelding 8). Bijzonder is hier het ijzeren koord van de bel waarin een muis of rat van ijzer is verwerkt (afbeelding 8). Naar het schijnt moet deze geluk brengen. Als men dan via de poort het kasteelterrein betreedt, is links (in de muur van het poortgebouw) een heiligenbeeldje in een nis te zien. Dit is de Heilige Donatus (van Münstereifel; afbeelding 8) die beschouwd wordt als een beschermer tegen onweer en blikseminslag. Tenslotte wijst men ons nog op het aquaduct (afbeelding 10) over de Voer. "Dat is iets wat de meeste mensen niet kennen". Net voorbij de voorhof gaan we voor dit aquaduct linksaf, onder de haagbeukenberceau (afbeelding 6) door. Aan het eind daarvan bevindt zich achter een omheining van prikkeldraad dit aquaduct waarover water van de Voer stroomt dat bij het kasteel de slotgracht voedt. Om daar te komen, stroomt het langs de haagbeukenberceau door. 

Afbeelding 8. De gelukbrengende muis of rat bij het poorgebouw van kasteel Eijsden (1e en 2e foto), de steen met de hoogste waterstand van de Maas (3e foto) en het beeldje van de Heilige Donatus (4e foto).

Watermolens aan de benedenloop van de Voer

Over de manier waarop het water van de Voer via dit aquaduct stroomt, moeten we naar de laatste watermolen langs de Voer gaan: de nabijgelegen Zaagwatermolen in Laag-Caestert. Deze watermolen uit de 18e eeuw zaagde vroeger hout. De plek waar zich het waterrad bevond, is er nog te zien maar het rad zelf is verdwenen. De Voer heeft hier bij de watermolen naast zijn normale stroom nog een molentak. Om duidelijk te krijgen hoe dit precies in elkaar zit, moeten we vanaf het kasteel de Graaf de Geloeslaan in zuidelijke richting volgen (afbeelding 9). Verderop gaat deze over in de La Margellelaan. Precies op dit punt is rechts van de weg een verhard paadje dat enkele tientallen meters verderop bij de Zaagwatermolen uitkomt. Links van de Graaf de Geloeslaan ligt de Steegstraat. De Voer komt hier uit zuidoostelijke richting. Voor ze op dit punt onder de weg door gaat, wordt ze in twee takken gesplitst: de 'gewone' Voer en de molentak van de Voer. Aan de rechterkant van de weg verschijnen dan ook twee stroompjes. De molentak van de Voer voert het water naar de plaats waar zich ooit het waterrad bevond. Daar voorbij stort het water zich weer in de 'gewone' Voer. Hier moet ook ergens het water verdwijnen dat naar het aquaduct voert. Na enige speuren vinden we die plek: net voor het voormalige waterrad gaat een deel van het water via een duiker ondergronds verder over het erf van de watermolen (afbeelding 10). Verderop komt het dan weer tevoorschijn om over het aquaduct verder te stromen. Dit systeem van duiker met ondergronds kanaal en aquaduct is in de '60 jaren van de 19e eeuw aangelegd om de waterstand van het kasteel op peil te houden. 

Afbeelding 9. De molentak van de Voer bij de Zaagmolen. Bij de Graaf de Geloeslaan ter hoogte van de Steegstraat (GPS-coördinaten: N 50°46.245' O 005°41.985'), splitst de Voer zich in een 'gewone' tak (2) en een molentak (1). Dat zien we bij de eerste foto. Aan de overkant van de weg komen we deze twee takken weer tegen (2e en 3e foto).

Afbeelding 10. De eerste foto laat de molentak bij de Zaagmolen zien. Het waterrad is er niet meer. Bij de gele pijl kan het water naar het aquaduct stromen om uiteindelijk de slotgracht van kasteel Eijsden van water te voorzien. De tweede foto laat zien hoe het water van de molentak weer in de 'gewone' tak komt en dan daarin verderstroomt (foto 3). De 4e foto laat het aquaduct zien.

Als we de Voer via een wandelpad vanaf de La Margellelaan even stroomopwaarts volgen, dan komen we bij een volgende watermolen (afbeelding 11) in Laag-Caestert. Dit is een voormalige graanmolen die tot in de jaren '50 van de vorige eeuw in gebruik was. Daarna is ze in verval geraakt maar in de tweede helft van de jaren '70 gerestaureerd. Bij deze molen is duidelijker dan bij de Zaagwatermolen te zien hoe het nu precies zit met zo'n 'gewone' tak en een molentak. Naast deze twee molens draaiden er nog verscheidene andere molens op de Voer. 

Afbeelding 11. De graanmolen bij Laag-Caestert (GPS-coördinaten: N 50°46.205' O 005°42.033'). Op de 1e en 2e foto zien we de molentak (links) en de 'gewone' tak (rechts). Op de derde foto zien we bij de gele pijl waar de 'gewone' tak afgesloten kan worden zodat het water via de molentak moet stromen waardoor het waterrad in werking gesteld kan worden.

De monding van de Voer in de Maas gezien vanuit België

Voor wie tenslotte de monding van de Voer van de overzijde van de Maas in België wil zien, kan daarvoor in de zomermaanden in Eijsden gebruik maken van het fiets- en voetveer (afbeelding 7). De aanlegsteiger bevindt zich aan het Bat. Raadpleeg voor de actuele vaartijden het internet. De tak van de Maas waarop het veer vaart, is niet meer in gebruik voor de reguliere scheepvaart. Men laat hier de natuur zijn gang gaan. De kleine eilandjes in de rivier worden door vele vogels bevolkt. Als het veer de overkant bereikt, gaan we linksaf en volgen de Maasoever. Zo komen we tegenover de eerder genoemde beukenlaan van kasteel Eijsden uit. Enkele tientallen meters rechts daarvan mondt de Voer in de Maas uit. In de zomer is deze plek door de uitbundige begroeiing niet te zien als men niet weet waar men moet kijken. Daarvoor zou men er in de winter naartoe moeten gaan, maar dan vaart er geen veer ... ...

Ga naar: De Voer van bron tot monding (deel 1)

Bij de beschrijving van de locaties is sprake van momentopnames. De kans bestaat dat situaties en het aanzien op een later tijdstip niet meer hetzelfde zijn. Beschouw de vindplaatsgegevens dan ook als richtlijnen die in mindere of meerdere mate veranderd kunnen zijn. Bepaal zo nodig vooraf aan de hand van kaarten of de beschreven situatie overeenkomt met de werkelijkheid.