Over winkelcentrum 't Loon en andere verzakkingen

Rond het begin van december 2011 kwam winkelcentrum 't Loon in Heerlen in Zuid-Limburg in het nieuws doordat het aan het verzakken was. Winkels en woningen in het complex moesten worden ontruimd. Men was achter de verzakking gekomen toen scheuren in de pilaren van de ondergrondse parkeergarage werden ontdekt. Als boosdoener werden in eerste instantie verzakkingen en instortingen bij oude mijngangen diep in de ondergrond genoemd. Deze mijngangen zijn in de vorige eeuw ontstaan toen men ondergronds steenkool won. Verzakkingen en schade aan gebouwen door mijnbouw zijn geen onbekend verschijnsel, ook niet hier in het voormalige steenkoolmijnbouwgebied. Later werd het oplossen van kalksteen in de bodem als mogelijke oorzaak genoemd.

Zuid-Limburg en het in het westen aangrenzende Belgische gebied kent ook verzakkingen en schade door de ondergrondse winning van kalksteen. Deze kalksteen wordt door de plaatselijke bevolking 'mergel' genoemd. De ondergrondse kalksteengroeves staan er bekend als 'mergelgrotten'. 'Mergel' werd voornamelijk als bouwsteen gewonnen. Verzakkingen door instortende gangen in deze ondergrondse kalksteengroeves zijn in het verleden regelmatig voorgekomen. Ook in onze tijd zijn ze geen onbekend verschijnsel. Zo werden bijvoorbeeld in 2008 in Riemst (B) flinke gaten in de bodem geslagen toen door aanhoudende regenval een gang instortte. In 1981 verzakte zelfs het voetbalveld in het Belgische kerkdorp Zussen.  En in 2009 stortte in Riemst een deel van een kelder in die zich boven gangen van een 'mergelgrot' bevond. Gelukkig is het huis zelf hierdoor niet onbewoonbaar geworden. Deze opsomming zou nog veel langer kunnen zijn, maar de boodschap is duidelijk: wie boven zulke 'mergelgrotten' woont, moet er rekening mee houden dat de boel wel eens kan verzakken.

ingang van een 'mergelgrot'	roofbouw in een 'mergelgrot'

Bij het ondergronds winnen van die kalksteen hield de mens rekening met het feit dat bij het uithouwen van de gangenstelsels een deel van de kalksteen als ondersteuning moest blijven staan. Anders zou het plafond door het gewicht van de bovenliggende aardlagen namelijk in kunnen storten. Toch heeft men regelmatig deze ondersteunende kalksteenpilaren aangetast door er ook delen van weg te halen. Waarschijnlijk gebeurde dat vaak illegaal. In ieder geval heeft deze roofbouw ervoor gezorgd dat de ondergrondse gangenstelsels op die plaatsen minder stabiel en betrouwbaar werden. Instortingen op zulke plaatsen zijn dan ook niet zo vreemd.

Soms hebben verzakkingen in de bovengrond van het kalksteengebied van Zuid-Limburg en het aangrenzende België met iets heel anders te maken. Door het regenwater kunnen delen van de kalksteen opgelost worden waardoor karstverschijnselen, zoals pijpvormige holtes ontstaan: geologische orgelpijpen. Deze holtes lopen later vol met los gesteente (grind en löss) uit de aardlagen erboven. Aan de oppervlakte resulteert dat in komvormige verzakkingen die we dolines noemen. Als deze orgelpijpen zich boven een 'mergelgrot' bevinden, kan er heel wat los gesteente in wegstromen. Als de bergbouwers tijdens het winnen van de kalksteen zo'n orgelpijp tegenkwamen, bouwden ze er wel een stut onder om het verder leegstromen te voorkomen. Veiligheid was voor hen immers erg belangrijk. De grotten van onder andere Remouchamps en Han (in België) zijn ook ontstaan door het oplossen van kalksteen in de bodem. Het instorten van zulke grotten kan eveneens verzakkingen aan de oppervlakte veroorzaken.

geologische orgelpijp (met nog een deel van de grindvulling) zoals die aan het daglicht kwam bij bovengrondse kalksteenwinning	een doline	Hier hebben bergbouwers een orgelpijp in zo'n 'mergelgrot' gestut.

Verzakkingen door mijnbouw of door het oplossen van kalksteen in de bodem? In het verleden kwamen ze regelmatig voor. Ook in de toekomst zullen we er nog mee te maken krijgen. Hoewel de gebeurtenissen voor de bewoners en winkeliers van het complex bij winkelcentrum 't Loon een echte menselijke tragedie vormen, is er helaas niets nieuws onder de zon.

Tekst en foto's: Jan Weertz