Afbeelding 1. Stromatolieten in kalksteen uit het Carboon in een vensterbank bij de abdij van Rolduc bij Kerkrade in de provincie Limburg.

Stromatolieten waren er al zo’n 3½ miljard jaar geleden, tijdens het Precambrium. Op het hoogtepunt van hun bestaan konden ze bij vrijwel elke kust op aarde worden aangetroffen. In de loop der tijd namen verbreiding en aantallen ervan echter af waardoor ze op een gegeven moment nog maar op weinig plekken te vinden waren. Maar ook nu komen er nog op beperkte schaal stromatolieten op aarde voor. 

Afbeelding 2. Stromatolieten in kalksteen uit het Carboon bij de Grote of Sint Stevenskerk in Nijmegen in de provincie Gelderland.

Stromatolieten hebben een opbouw van fijne laagjes van kalksteen. De groeisnelheid van deze structuren is maar heel langzaam. Zo is die bij exemplaren die we tegenwoordig nog tegenkomen in West Australië maar zo’n 0,3 mm per jaar. Of die groeisnelheid in het verleden hetzelfde was, weten we niet. 

Afbeelding 3. Stromatolieten met een bloemkoolachtige structuur in een oude steengroeve op de Heeseberg bij Jerxheim in de Harz (Duitsland).

Stromatolieten ontstaan in zee door een laag bacteriën waaromheen zich een dun slijmlaagje bevindt . Dit slijm produceren de bacteriën zelf. Met dit slijm kan het ‘bacteriënpakket’ zich aan de ondergrond vasthechten. Door het slijm aan de bovenkant van het pakket kunnen sedimentdeeltjes ingevangen worden of kunnen in het water opgeloste stoffen neerslaan waardoor een sedimentlaagje ontstaat. Bij de stromatolieten zal dit een laagje kalksteen zijn. Door dit kalksteenlaagje raken de bacteriën als het ware bedolven waardoor het pakketje aan de onderkant afsterft. Door celdeling groeit het aan de bovenkant echter verder en komt door het eerder gevormde sedimentlaagje heen. Daarna ontstaat weer een sedimentlaagje. Door herhaling van dit proces ontstaat dan de gelaagdheid.

Afbeelding 4. Links: deze 'losse' bloemkoolachtige stromatolietenstructuur staat opgesteld bij de ingang van het Museum Heineanum in Halberstadt in Duitsland. Rechts: stromatolieten in cambrische kalksteen uit Normandië (Frankrijk).

Nu is het zo dat het bacteriënpakket voor andere organismen best interessant kan zijn als voedselbron. Daardoor zou het bestaan ervan van korte duur kunnen zijn. En in dat geval zou het niet kunnen komen tot de vorming van stromatolieten. Dergelijke ‘natuurlijke vijanden’ zoals slakken waren er tijdens de hoogtijdagen van de bacteriënpakketten nog niet waardoor het overal tot de vorming van stromatolieten kwam. Met het ontstaan van de natuurlijke vijanden in de loop van de aardgeschiedenis werden de kansen om tot vorming van stromatolieten te komen veel kleiner. Ze konden toen alleen daar ontstaan waar het milieu voor hun natuurlijke vijanden te vijandig was. En dat was bijvoorbeeld in een omgeving met te hoge zoutconcentraties.

Afbeelding 5. Stromatolieten in een muur rond het Kloster Wölteringrode bij Goslar (Duitsland).

Voor het schrijven van dit item is (in willekeurige volgorde) vooral van de onderstaande literatuur gebruik gemaakt. Met dit item over stromatolieten wordt een algemeen idee gegeven van waar het bij dit verschijnsel precies om gaat. De realiteit is echter een stuk ingewikkelder. Voor wie zich er verder in wil verdiepen, kan de onderstaande literatuur wellicht van pas komen. 

• Urs Hochsprung et al., Es begann am Heeseberg … Stromatolithe und der Ursprung des Lebens, Verlag Dr. Friedrich Pfeil, München 2011 

• Wikipedia, pagina over Stromatoliet (versie 14 februari 2024) 

• W.P.N. Vlasveld & Annyta F. Vlasveld-Pijlman, Fossiele algen, stromatolieten en wat daarmee samenhangt (deel II: Stromatolieten), GEA (Stichting Geologische Activiteiten), nr. 4., 1997

• Roland Vinx, Gesteinsbestimmung im Gelände (2. Auflage), Spektrum Akademischer Verlag, Berlin/Heidelberg 2008