Afbeelding 1. Deze runensteen bij Baekke in Denemarken (midden) staat aan de kop van een vikinggraf met stenen in de vorm van een schip (links). Runensteen bij Klebæk Hoje in Denemarken (rechts) met op de achergrond een grafheuvel.

Naast steen werd ook hout of metaal gebruikt om runen op aan te brengen. Van het runenschrift bestaan verschillende soorten. Ze kunnen van periode tot periode en van streek tot streek verschillen. In het algemeen kan gezegd worden dat de tijd van het runenschrift tussen ongeveer de tweede en de zeventiende eeuw ligt. In het onderstaande zullen twee locaties in Denemarken wat nader worden bekeken. 

Afbeelding 2. Runensteen bij de kerk in Fjennerslev (Denemarken)

Afbeelding 3. Runenstenen in Uppland, Zweden.

Glavendrupsteen 

De Glavendrupsteen is een runensteen, die zich bevindt op het Deense eiland en tevens voormalige provincie Funen ten noordwesten van de stad Odense. Hij vormt het uiteinde van een stenengroep in de vorm van een schip waarbij aan de oostzijde een grafheuvel uit de Bronstijd ligt. Vikinggraven met stenen in de vorm van een schip komen we in Denemarken wel vaker tegen. In het schip bij de Glavendrupsteen zijn negen crematiegraven aangetroffen. De runensteen van graniet is in ongeveer 900-950 gemaakt. Volgens de runentekst is de steen geplaatst door Ragnhild voor Alle de Bleke die priester van de tempelen en hoofdman van het leger was. Aan Thor wordt gevraagd om de runen te wijden. De runentekst bevat tevens een waarschuwing: Als iemand de steen vernielt of hem weghaalt als aandenken voor een ander dan zal hij vervloekt worden. De Glavendrupsteen is bijna 1.90 meter hoog en ongeveer 1.50 meter breed. Hij bevat de langste runentekst van Denemarken. 

Afbeelding 4. De Glavendrupsteen met een close-up van een deel van de runen.

Runenstenen van Jelling 

Jelling is een plaats in de voormalige Deense provincie Vejle. De twee runenstenen uit de tiende eeuw bevinden zich samen met twee grote heuvels bij de kerk van de plaats. Oorspronkelijk bevond zich op deze plek alleen een graf met stenen in de vorm van een schip. De kleine runensteen (ongeveer 140 cm hoog) maakte waarschijnlijk deel uit van dit graf dat vermoedelijk van koningin Thyre was. Op deze runensteen staat dat koning Gorm hem maakte voor zijn vrouw Thyre. Toen koning Gorm zelf overleed, kreeg hij een grafkamer in een bronstijdgrafheuvel die hier al aanwezig was. Zijn zoon Harald Blauwtand liet vervolgens de grote noordelijke heuvel over het graf opwerpen. Toen koning Harald een aantal jaren later christen werd, liet hij zijn vader herbegraven in de kerk die hij bij de grote heuvel liet bouwen. Ook liet hij toen de grote zuidelijke heuvel opwerpen, waarschijnlijk ter nagedachtenis aan zijn moeder Thyre. De grote runensteen werd vervolgens tussen de twee heuvels geplaatst. De runen op deze steen vertellen dat Harald de steen voor zijn vader en moeder liet oprichten en dat hij zelf heel Denemarken en Noorwegen overwon en de Denen kerstende. Op de van de runentekst afgekeerde zijde is een afbeelding van Christus uitgehouwen. In de loop der tijd werden de stenen door verwering aangetast. Om verdere aantasting te voorkomen, heeft men na een onderzoek in 2008 een beschermende behuizing over de stenen gemaakt. Tegenwoordig zijn er meerdere kopieën van de grote runensteen wereldwijd in omloop. Een van die stenen is te zien bij de Dom van Utrecht. 

Afbeelding 5. De runenstenen van Jelling met linksboven op de achtergrond een van de grote heuvels.

Tekst: Jan Weertz
Foto's: Jan en Els Weertz