Afbeelding 1. Plaatvormige vuursteenlaag in kalksteen uit het Boven-Krijt bij Gronsveld (NL).

Vuursteen ontstaat uit de neerslag van SiO2. Dit SiO2 zou door erosie en verwering van gesteenten op het vasteland of door vulkanisme in opgeloste vorm in zee terecht kunnen zijn gekomen. Daar diende het als bouwstof voor massaal voorkomende micro-organismen zoals diatomeeën ofwel kiezelwieren die een exoskelet van SiO2 hebben of voor het uit kiezelnaalden opgebouwde skelet van kiezelsponzen. Na de dood van deze organismen konden hun skeletjes of de losse skeletdeeltjes van SiO2 vervolgens gesedimenteerd worden. Maar SiO2 uit het water kon ook rechtstreeks in de vorm van kiezelzuur of gelachtige stoffen in het nog niet verharde kalkslib (van kalkskeletjes van allerlei andere organismen) op de bodem van zeeën (uit vooral de Jura- en Krijtperiode in Europa) terechtkomen. Daarnaast kon het SiO2 ook via fijne scheuren en barsten in reeds verharde kalksteen terechtkomen. 

In het kalkslib en de kalksteen kon het vervolgens tot de vervanging van calciet (CaCO3, een belangrijk bestanddeel van kalksteen) komen waarbij bestaande structuren zoals fossielen grotendeels hun vorm behielden. Alleen bestonden ze dan uit vuursteen. 

Afbeelding 2. Grillige vuursteenbanken in kalksteen uit het Boven-Krijt bij Klein-Ternaaien (B).

Regelmatig ‘mislukte’ de volledige vervanging van het CaCO3, waardoor er kalkresten in de individuele verkiezelingen (vuurstenen) achterbleven. En wat hier voor de individuele vuurstenen geldt, geldt ook voor vuursteenbanken in de kalksteen. Meestal verkiezelden lagen niet compleet waardoor banken van aparte vuursteenknollen, vuursteenplaten en grillige vuursteenbrokken ontstonden. 

Door tektonische krachten zijn de kalksteenafzettingen uit de Jura- en Krijtzeeën in Europa boven water gekomen waardoor we de vuursteen in steengroeven en in natuurlijke ontsluitingen zoals bij kliffen in vuursteenbanken kunnen terugvinden. 

Afbeelding 3. Vuursteenknollen in een vuursteenbank bij Valkenburg aan de Geul (NL).

Voor wie meer wil weten over het ontstaan van vuursteen en de zienswijzen hierover zijn wellicht de onderstaande werken interessant. Voor het schrijven van dit item is hier ook gebruik van gemaakt.

• Vuursteen, definitie en ontstaan van P.J. (Sjeuf) Felder verscheen in Grondboor & Hamer, jaargang 43, nummer 5/6, november 1989 en is een uitgave van de Nederlandse Geologische Vereniging. 

• Flinthandwerk (paragraaf ‘Wie ist Feuerstein entstanden?) van Wulf Hein en Marquardt Lund is een uitgave van Verlag Angelika Hörnig, Ludwigshafen, 2017. 

• Item Vuursteen (Silex) in de Atlas Natuursteen in Limburgse Monumenten van Roland Dreesen, Michiel Dusar & Frans Doperé is een uitgave van Jan Stevens/Provinciaal Natuurcentrum/Het Groene Huis/Domein Bokrijk, Genk, 2003.