Sporen van de ijstijd
De zwerfsteen van Rottum (NL)
Tijdens het Saale-glaciaal (238.000 – 128.000 jaar geleden - ook wel Saale-ijstijd genoemd) waren grote delen van het noordelijk halfrond bedekt door reusachtige ijsmassa’s. Doordat veel water in de vorm van ijs op het land was opgeslagen, lag de zeespiegel toen een stuk lager dan tegenwoordig. De Noordzee lag toen droog. Honderden meters dikke gletsjers drongen in die tijd tot diep in onder andere Nederland en Duitsland door. In het ijs van deze gletsjers zat een heleboel gesteentemateriaal. Dat varieerde van hele kleine deeltjes tot enorme zwerfstenen. Veel van deze zwerfstenen zijn afkomstig uit het hoge noorden, maar er zitten ook exemplaren bij die van dichterbij door de gletsjers zijn meegevoerd. Toen het gletsjerijs aan het einde van het glaciaal smolt, bleef het meegevoerde gesteentemateriaal achter. Ook de grote, vaak vele tonnen zware zwerfstenen kwamen daardoor bij ons in het landschap terecht. Een van die zwerfstenen is de zwerfsteen van Rottum in Nederland.
Waar vinden we de zwerfsteen van
Rottum?
Rottum behoort tot de gemeente De Friese Meren en ligt in de provincie
Friesland. De zwerfsteen ligt daar op de hoek van de weg Sydtakke met
de Oude Postweg.
 |
| Afbeelding 1. De zwerfsteen van Rottum van verschillende kanten gezien. |
Iets meer over de zwerfsteen van
Rottum
zelf
De zwerfsteen van Rottum is een Scandinavische zwerfsteen van
Uppsalagraniet die door het gletsjerijs vanuit het zuiden van Zweden is
aangevoerd. Voor zover bekend is het de grootste zwerfsteen van
Nederland. Bij de zwerfsteen staat een informatiebord met nadere
informatie. We lezen op dit bord dat de steen oorspronkelijk veel
groter geweest
moet zijn en dat hij tot ongeveer 1850 nog ongeveer een meter boven de
grond uitstak. Een schipper zou de steen met dynamiet te lijf
zijn
gegaan en er zo driekwart van opgeblazen te hebben. De brokstukken
zouden verkocht zijn voor de versteviging van een zeewering.
Op het informatiebord worden ook de grootste afmetingen van de steen op
dit
moment vermeld. Hij moet 4.70 x 3.10 x 2.00 meter zijn. Verder staat er
dat de zwerfsteen
vroeger waarschijnlijk 6.25 x 3.50 x 4.00 meter mat.
Even rekenen ... ...
Een snel rekensommetje leert dat de steen nu dus ongeveer 29 kubieke
meter inhoud heeft. En vroeger zou dat dan waarschijnlijk 87,5 kubieke
meter zijn geweest. Graniet heeft een soortelijk gewicht van ongeveer
2700 kg per kubieke meter. Voor de huidige steen levert dat een gewicht
op van 78.500 kg. Maar aangezien het bij de maten om de grootste
lengte, breedte en hoogte gaat, zal het werkelijke gewicht iets lager
zijn. Waarschijnlijk ligt het ergens tussen de 70.000 en 75.000 kg. Als
we uitgaan van de waarschijnlijke afmetingen van de steen toen hij nog
compleet was, dan komen we uit op zo'n 236.000 kg. Als we op de
afmetingen op het informatiebord afgaan, dan heeft de huidige steen nog
maar ongeveer 1/3 van zijn oorspronkelijke grootte: 29 is immers 1/3
deel van 87. Maar ondanks dat is deze zwerfsteen nog heel imposant,
alhoewel hij vroeger nog veel indrukwekkender geweest moet zijn. Zulke
stenen laten weer eens zien hoe gigantisch het transporterende vermogen
van de gletsjers tijdens de ijstijden was.
Bij de beschrijving van de
locatie (2022) is sprake van een momentopname. De kans bestaat dat de
situatie
en het aanzien op een later tijdstip niet meer hetzelfde zijn. Beschouw
de vindplaatsgegevens dan ook als richtlijnen die in mindere of
meerdere mate veranderd kunnen zijn. Bepaal zo nodig vooraf aan de hand
van kaarten of de beschreven situatie overeenkomt met de werkelijkheid.
Foto's: Jan en Els Weertz