Sporen van de ijstijd
Een grote zwerfsteen ‘am Kirchplatz’ in Horstmar (D)
Tijdens het Saale-glaciaal (238.000 – 128.000 jaar geleden - ook wel Saale-ijstijd genoemd) waren grote delen van het noordelijk halfrond bedekt door reusachtige ijsmassa’s. Doordat veel water in de vorm van ijs op het land was opgeslagen, lag de zeespiegel toen een stuk lager dan tegenwoordig. De Noordzee lag toen droog. Honderden meters dikke gletsjers drongen in die tijd tot diep in onder andere Nederland en Duitsland door. In het ijs van deze gletsjers zat een heleboel gesteentemateriaal. Dat varieerde van hele kleine deeltjes tot enorme zwerfstenen. Veel van deze zwerfstenen zijn afkomstig uit het hoge noorden, maar er zitten ook exemplaren bij die van dichterbij door de gletsjers zijn meegevoerd. Toen het gletsjerijs aan het einde van het glaciaal smolt, bleef het meegevoerde gesteentemateriaal achter. Ook de grote, vaak vele tonnen zware zwerfstenen kwamen daardoor bij ons in het landschap terecht. Een van die zwerfstenen is de zwerfsteen die bij de Gertrudiskirche in Horstmar in Duitsland ligt.
Waar vinden we de
zwerfsteen?
De Gertrudiskirche ligt in Horstmar op de hoek van de
Schöppingerstraße met de
Schloßstraße. De grote zwerfsteen ligt hier op het
plein aan de zijkant van de kerk. Horstmar ligt in de Duitse deelstaat
Nordrhein-Westfalen (Noordrijn-Westfalen). Vanuit het Nederlandse
Enschede is het ongeveer 45 kilometer tot bij de zwerfsteen.
 |
| Afbeelding 1. De zwerfsteen zoals hij in 2005 op de splitsing van de Eichendorff- en Bahnhofstraße ligt (links). In 2022 treffen we er wel nog de verkiezingsborden aan maar de steen is verdwenen (rechts). |
Iets meer over de zwerfsteen
zelf
Deze zwerfsteen bestaat uit Bentheimer zandsteen. In tegenstelling tot
de meeste grote zwerfstenen die door het gletsjerijs tijdens de
voorlaatste ijstijd naar onze omgeving zijn gebracht, heeft hij in dat
geval maar een korte afstand afgelegd. Bentheimer zandsteen komt
namelijk zo’n 30 kilometer noordelijker aan de oppervlakte
voor. Het kasteel van Bad Bentheim bijvoorbeeld ligt daar op een rots
van Bentheimer zandsteen. Maar dat neemt niet weg dat het hier om een
behoorlijk staaltje van transportvermogen door het ijs gaat. De
zwerfsteen weegt volgens het infobord dat erbij staat namelijk
zo’n 27 ton.
 |
| Afbeelding 2. De zwerfsteen van Bentheimer zandsteen ligt anno 2022 bij de Gertrudiskirche (links). Vlakbij ligt een tweede, kleinere, zwerfsteen van graniet (rechts). |
Een nieuwe zwerftocht van de steen
In 2005 bezoeken we deze zwerfsteen van Bentheimer zandsteen voor het
eerst. Hij ligt dan in Horstmar op de splitsing van de Eichendorff- en
Bahnhofstraße. Een mooi plekje heeft de steen hier echter
niet want hij is min of meer verscholen achter borden waar in
verkiezingstijd politieke partijen hun pamfletten ophangen. Ook de foto
die er met de toen nog analoge camera van gemaakt wordt, is niet echt
geweldig. In 2022 zijn we weer in de buurt en besluiten om de steen
opnieuw te fotograferen, deze keer met de digitale camera die een
betere kwaliteit belooft. Alleen … … de
verkiezingsborden staan er nog maar de zwerfsteen (27 ton!) is
verdwenen. Verderop in de straat is een man de heg om zijn tuin aan het
snoeien. Hij weet te vertellen dat de 27-tonner verplaatst is naar het
kerkplein bij de Gertrudiskirche, zo’n kleine kilometer
verderop. Daar heeft hij dan een veel waardiger plek op het kerkplein
(de ‘Kirchplatz’ dus) gekregen. En hier ligt hij
niet alleen. Want als we vanaf de vlakbij gelegen parkeerplaats langs
het gemeentehuis (de ‘Stadtverwaltung’) lopen,
passeren we een andere, kleinere zwerfsteen van graniet die hier ook in
de buurt is gevonden. Hoewel hij kleiner is, heeft hij toch altijd nog
een gewicht van meerdere tonnen. En bovendien heeft het gletsjerijs hem
over een veel grotere afstand vanuit Scandinavië hierheen
gebracht.
Bij de beschrijving van de
locatie (2022) is sprake van een momentopname. De kans bestaat dat de
situatie
en het aanzien op een later tijdstip niet meer hetzelfde zijn. Beschouw
de vindplaatsgegevens dan ook als richtlijnen die in mindere of
meerdere mate veranderd kunnen zijn. Bepaal zo nodig vooraf aan de hand
van kaarten of de beschreven situatie overeenkomt met de werkelijkheid.
Foto's: Jan en Els Weertz