Sporen van de ijstijd
Een grote zwerfsteen bij het Rijksmuseum in Enschede (NL)
Tijdens het Saale-glaciaal (238.000 – 128.000 jaar geleden - ook wel Saale-ijstijd genoemd) waren grote delen van het noordelijk halfrond bedekt door reusachtige ijsmassa’s. Doordat veel water in de vorm van ijs op het land was opgeslagen, lag de zeespiegel toen een stuk lager dan tegenwoordig. De Noordzee lag toen droog. Honderden meters dikke gletsjers drongen in die tijd tot diep in onder andere Nederland en Duitsland door. In het ijs van deze gletsjers zat een heleboel gesteentemateriaal. Dat varieerde van hele kleine deeltjes tot enorme zwerfstenen. Veel van deze zwerfstenen zijn afkomstig uit het hoge noorden, maar er zitten ook exemplaren bij die van dichterbij door de gletsjers zijn meegevoerd. Toen het gletsjerijs aan het einde van het glaciaal smolt, bleef het meegevoerde gesteentemateriaal achter. Ook de grote, vaak vele tonnen zware zwerfstenen kwamen daardoor bij ons in het landschap terecht. Een van die zwerfstenen vinden we bij het Rijksmuseum in Enschede in Nederland.
Waar vinden we de grote
zwerfsteen in Enschede?
Enschede is een stad in Twente in de provincie Overijssel. De grote
zwerfsteen ligt voor het Rijksmuseum op de hoek van de Lasondersingel
met de H.B. Blijdensteinlaan.
 |
| Afbeelding 1. De grote zwerfsteen bij het Rijksmuseum van Enschede (links). Op de steen kunnen we bolschaalverwering zien. |
Iets meer over de grote
zwerfsteen bij het Rijksmuseum
zelf
De grote zwerfsteen bij het Rijksmuseum van Enschede is een
Scandinavische zwerfsteen van
graniet. Een inscriptie in de steen vermeldt dat hij 28.715 kg weegt.
Een andere inscriptie in de steen vermeldt dat vrienden van de stichter
van het Rijksmuseum (de textielfabrikant Jan Bernhard van Heek) deze
steen in 1928 "van het erve Roolvink" bij de Lonnekerberg naar deze
plek in Enschede hebben gebracht. De Lonnekerberg - die enkele
kilometer ten noorden van Enschede ligt - maakt deel uit van
een stuwwallencomplex uit het Saale-glaciaal.
Bolschaalverwering
Een leuke bijzonderheid bij
deze zwerfsteen is een plek met bolschaalverwering. Graniet
bestaat
uit verschillende mineralen die bij temperatuurverschillen op
verschillende manier uitzetten en inkrimpen. Daardoor kan het gesteente
op den duur vergruizen en kunnen er complete schillen loslaten. Met een
beetje fantasie doet het denken aan een hardgekookt ei waarvan je de
schaal probeert los te pellen. En wat die verschillende
mineralen
betreft: wie goed kijkt, kan ze in de steen duidelijk onderscheiden.
Bij de beschrijving van de
locatie (2022) is sprake van een momentopname. De kans bestaat dat de
situatie
en het aanzien op een later tijdstip niet meer hetzelfde zijn. Beschouw
de vindplaatsgegevens dan ook als richtlijnen die in mindere of
meerdere mate veranderd kunnen zijn. Bepaal zo nodig vooraf aan de hand
van kaarten of de beschreven situatie overeenkomt met de werkelijkheid.
Foto's: Jan en Els Weertz