Sporen van de ijstijd
Een grote zwerfsteen aan De Dollen bij Oudemirdum (NL)
Tijdens het Saale-glaciaal (238.000 – 128.000 jaar geleden - ook wel Saale-ijstijd genoemd) waren grote delen van het noordelijk halfrond bedekt door reusachtige ijsmassa’s. Doordat veel water in de vorm van ijs op het land was opgeslagen, lag de zeespiegel toen een stuk lager dan tegenwoordig. De Noordzee lag toen droog. Honderden meters dikke gletsjers drongen in die tijd tot diep in onder andere Nederland en Duitsland door. In het ijs van deze gletsjers zat een heleboel gesteentemateriaal. Dat varieerde van hele kleine deeltjes tot enorme zwerfstenen. Veel van deze zwerfstenen zijn afkomstig uit het hoge noorden, maar er zitten ook exemplaren bij die van dichterbij door de gletsjers zijn meegevoerd. Toen het gletsjerijs aan het einde van het glaciaal smolt, bleef het meegevoerde gesteentemateriaal achter. Ook de grote, vaak vele tonnen zware zwerfstenen kwamen daardoor bij ons in het landschap terecht. Een van die zwerfstenen ligt aan De Dollen bij Oudemirdum in Friesland.
Waar vinden we de
zwerfsteen?
De Dollen is een weg in het buitengebied ten zuiden van Oudemirdum in
het zuidwesten van de provincie Friesland. Ongeveer een kilometer
verder naar het zuiden vinden we het Oudemirdumer Klif, een steilwand
van de vroegere Zuiderzee (nu het IJsselmeer). Deze steilwand bestaat
uit keileem die hier door het gletsjerijs is achtergelaten. Voor de
zwerfsteen staat
een informatiezuiltje van de IJstijden- en Stenenroute van het
bezoekerscentrum Mar en Klif met bijzonderheden over deze steen. De
zwerfsteen ligt aan de weg bij de ingang van huisnummer 2.
 |
| Afbeelding 1. Links: De zwerfsteen bij De Dollen 2. Rechts: De grote veldspaatkristallen in een fijnere grondmassa. |
Iets meer over de zwerfsteen
zelf
Deze zwerfsteen is afkomstig uit Scandinavië, meer precies uit
het zuiden van Zweden. Het is een porfirische graniet die men in de
directe omgeving van zijn huidige standplaats heeft gevonden. Graniet
is een stollingsgesteente (ontstaan uit magma) dat voornamelijk uit de
mineralen kwarts, veldspaat en glimmer (mica) bestaat. In deze
zwerfsteen aan De Dollen vinden we veldspaatkristallen die meerdere
centimeters groot zijn. Ze zijn duidelijk groter dan de grondmassa
waarin ze zich bevinden. Een gesteente met zulke grote kristallen in
een fijne grondmassa wordt porfirisch genoemd. Vandaar dat het een
porfirische graniet is.
De grote zwerfsteen is omgeven door een bonte variatie van kleinere
zwerfstenen die hier ook in de bodem in gletsjerafzettingen uit de
ijstijd voorkomen.
En voor wat de tekst op de steen betreft: volgens de informatie op het
zuiltje dat erbij staat, betekent het vrij vertaald "wie zijn kinderen
lief heeft kastijdt ze".
Bij de beschrijving van de
locatie is sprake van een momentopname. De kans bestaat dat de situatie
en het aanzien op een later tijdstip niet meer hetzelfde zijn. Beschouw
de vindplaatsgegevens dan ook als richtlijnen die in mindere of
meerdere mate veranderd kunnen zijn. Bepaal zo nodig vooraf aan de hand
van kaarten of de beschreven situatie overeenkomt met de werkelijkheid.
Foto's: Jan en Els Weertz