Versieringen aan de nok van het dak

Afbeelding 1. Geveltoptekens in de Achterhoek (provincie Gelderland).

Versieringen aan de nok van het dak komen we in allerlei provincies in Nederland tegen. Vooral in het oog springend zijn de geveltoptekens (gevelmakelaars). Vaak maken ze onderdeel uit van een groter versieringsgeheel aan de geveltop. We zien dat bijvoorbeeld bij de vooral in de provincie Friesland voorkomende uilenborden. Daarbij gaat het om een driehoekige constructie die tegen de nok van het (schuur)dak is geplaatst. Bij deze constructie vinden we meestal twee van elkaar afgekeerde zwanen die tegen een geveltopteken leunen (afbeelding 6). 

Afbeelding 2. Geveltoptekens in Twente (provincie Overijssel).

Afbeelding 3. Geveltoptekens in Twente (provincie Overijssel).

Afbeelding 4. Geveltoptekens in de provincie Utrecht.

Over de betekenis van dergelijke versieringen is al heel wat – stellig en minder stellig - beweerd. Wat staat aan de basis ervan en wat wil men ermee bewerkstelligen? Komen ze - of een deel ervan - oorspronkelijk voort uit een heidens verleden? Hebben ze te maken met het afweren van het kwaad, het onheil? Zijn de symbolen in de versieringen voorchristelijk of juist christelijk? Of een combinatie daarvan? Is men er een andere betekenis aan gaan geven? Wat beoogt men er tegenwoordig nog mee? Gaat het nu om het in stand houden van oude gebruiken; deze niet verloren laten gaan? 

Afbeelding 5. Geveltoptekens in de provincie Noord-Holland. Bij de middelste foto komen we het geveltopteken tegen bij een dakkapel. We zien hier ook dat de versiering erg uitgebreid kan zijn en zich over grotere stukken (hier de hele dakkapel) kan uitbreiden.

Op al deze vragen gaan we hier niet verder in. Met dit item wordt alleen op dit fenomeen gewezen. In onze jachtige tijd waarin het tempo hoog is, hebben we vaak nauwelijks nog aandacht voor de werkelijkheid om ons heen. We gaan eraan voorbij zonder ze echt te zien. En dat terwijl de versieringen tot het verleden horen dat tot in onze tijd is blijven bestaan. Dat ze tegenwoordig nog steeds worden vervaardigd laat zien dat oude tradities gelukkig worden voortgezet.

Afbeelding 6. (Gestileerde) dierenkoppen aan het uiteinde van twee doorlopende en elkaar kruisende windveren. We komen ze vooral tegen als paarden en zwanen, maar ook bokken zijn te zien. De drie in de bovenste rij vinden we in Twente. De eerste drie van onderen zijn uit het aangrenzende deel van Duitsland. Bij de twee foto's rechtsonder gaat het om uilenborden. Men kan ze tegenwoordig in Friesland kant en klaar kopen (onder, geheel rechts).