De Belemniet Teufelsley Kalltal

De Kall is een klein riviertje in de Eifel. Het ontspringt bij het tot Monschau behorende plaatsje Konzen om uiteindelijk, ongeveer 26 kilometer verderop, bij Zerkall in de gemeente Hürtgenwald in de Rur uit te monden. Hoewel de Kall zelf maar onbeduidend is, heeft ze een dal uitgeslepen dat een aantal bijzondere tektonische verschijnselen bevat. De meest in het oog springende daarvan is een plooirug (anticline) bij de Teufelsley tussen de tot de gemeente Hürtgenwald behorende plaatsjes Simonskall en Vossenack.

De ondergrond van het Kalltal behoort tot het Rijnleisteengebergte (Rheinisches Schiefergebirge) en bestaat voornamelijk uit gesteenten uit het Onder-Devoon. De afzettingen zijn ongeveer 400 miljoen jaar geleden ontstaan toen het gebied deel uitmaakte van een ondiepe zee in een dalingsgebied ten zuiden van het Old Red Continent. Deze afzettingen uit het Onder-Devoon, die oorspronkelijk uit klei en zand bestonden, bereikten er een dikte van meerdere duizenden meters. Tijdens de afzetting van de gesteenten die we hier zien, heersten er omstandigheden zoals we die nu in een waddengebied kennen.

Afbeelding 1. De plooi bij de Teufelsley in het Kalltal. Zie ook de volgende afbeelding.

Ongeveer 100 miljoen jaar later, tijdens de gebergtevorming die we kennen als de varistische orogenese, werden de gesteenten gedeformeerd en ontstonden onder andere plooistructuren (anticlines en synclines) die we in allerlei orden van grootte op meerdere plaatsen in de gesteenten van het Rijnleisteengebergte aantreffen. Een bijzonder mooie en zeer zeker ook educatieve anticlinale plooi treffen we aan bij de Teufelsley in het Kalltal. 'Ley'is een oud woord voor rots of klip dat we onder andere in het gebied van de Rijn en zijn omgeving veel aantreffen. Bijvoorbeeld bij de Loreley langs de Rijn bij Sankt Goarshausen en bij de Erpeler Ley, een imposante rotswand van basaltzuilen langs de Rijn bij Remagen. Een Teufelsley vinden we niet alleen in het Kalltal maar ook op nog verscheidene andere plaatsen in Duitsland.

De bijzondere plooi in het Kalltal werd nog niet zo lang geleden, rond het begin van deze eeuw, door een wandelaar onder een bodemlaag met struiken en andere begroeiing aan de onderkant van de helling, niet ver van de rivier ontdekt. Na de ontdekking legde de plaatselijke afdeling van het Eifelverrein in samenwerking met enige andere organisaties de plooi bloot. Daardoor kunnen we nu dit interessante verschijnsel goed bekijken vanaf het wandelpad dat er langs loopt. Een informatiebord ernaast geeft uitleg over wat we bij deze gesteentestructuur kunnen zien.

Afbeelding 2. Golfribbels (links), druksplijting (midden) en een afschuiving (rechts) in de plooi bij de Teufelsley. Zie ook de vorige afbeelding.

Een anticlinale plooi is een plooi waarbij de flanken naar beneden wijzen. De plooi is dus naar boven geplooid. Dat is hier bij de Teufelsley goed zichtbaar. De tegenhanger van een anticlinale plooi is een synclinale plooi. Hierbij wijzen de flanken dus naar boven. Een synclinale plooi is naar beneden geplooid. De anticlinale plooi bij de Teufelsley laat niet alleen dit verschijnsel op een zeer duidelijke manier zien. We vinden er ook nog een aantal andere verschijnselen, zoals een vlak met golfribbels die wijzen op de afzetting van de oorspronkelijke sedimenten in ondiep water. Een andere bijzonderheid is foliatie (druksplijting) van het gesteente. Zulke druksplijting ontstaat loodrecht op de richting waarin het gesteente op z'n sterkst verkort is, dus evenwijdig aan de as van de plooi. Tijdens de plooiing kunnen zich andere verschijnselen voordoen, bijvoorbeeld afschuivingen. Door een breuk kunnen daarbij twee delen van een laagvlak ten opzichte van elkaar verschuiven. Breuken kunnen later opgevuld raken met kwarts. Ook dit kunnen we bij de plooi van de Teufelsley zien.

Afbeelding 3. Kanteling naar beneden van het gesteente in het linker deel van de afbeelding ten opzichte van het rechter gedeelte (links), verschuiving in het gesteente (midden) en afzettingen die bijna verticaal staan (rechts).

Om bij de plooi te komen (situatie april 2014), volgen we met de auto vanuit Rollesbroich de L160 richting Simonskall. In een scherpe bocht in de bossen slaan we rechtsaf, richting Simonskall. We komen dan op de Kallweg (K36). Via deze smalle weg bereiken we Simonskall waar de hoofdweg K36 linksaf naar Vossenack buigt. Op dit afbuigpunt verlaten we de K36 en rijden als het ware rechtdoor. Dit stuk heet echter wel nog Kallweg en het voert langs hotels. De Kallweg eindigt voor gemotoriseerd verkeer bij een wandelaarsparkeerplaats waar een rood bakstenen gebouwtje staat. Hier parkeren we de auto en vervolgen de Kallweg verder te voet. Het riviertje de Kall begeleidt ons hier aan de rechterkant en op meerdere plaatsen zien we duidelijk de hellingen van het dal waar het in stroomt. Steeds liggen gesteenten uit het Onder-Devoon aan de linkerkant van het wandelpad. Net als bij de Teufelsley vertonen deze allerlei interessante vervormingen.

Op een gegeven moment komen we op een kruising van wandelwegen. Met een kleine bocht gaan we nu rechtsaf om dan via een stenen brug de Kall over te steken. Net voorbij de brug volgen we het pad dat linksaf gaat waarna we alweer korte tijd later bij de Teufelsley arriveren, die direct rechts van de weg ligt.

Afbeelding 4. De weg die door het Kalltal naar de plooi bij de Teufelsley leidt (links) en een door bevers gevelde boom (rechts).

Het Kalltal heeft hier naast interessante geologie aardig wat op het gebied van natuur en natuurschoon te bieden. Zeker bijzonder zijn de door bevers gevelde bomen die we vlakbij de Teufelsley in het vroege voorjaar van 2014 vanaf het pad langs de Kall zagen. Ook de beverdam, waar deze gevelde bomen voor dienen, was vanaf het pad vlakbij de Teufelsley te zien.

Tekst en foto's: Jan Weertz

Een bijzondere plooirug in het Kalltal