Afbeelding 1. Links: door gebergtevorming in het Carboon scheefgestelde afzettingen uit het Onder-Devoon (Emsien) langs de L 103 bij Bad Bertrich. Rechts: het bruggetje over de Üßbach dat naar de Käsegrotte leidt.

Vanaf deze parkeerplaats kunnen we eerst nog een ander geologisch fenomeen bekijken. Aan de overkant van de weg zijn namelijk heel goed gesteentelagen uit het Onder-Devoon (Emsien, afbeelding 1) te zien die tijdens de Varistische (Hercynische) gebergtevorming in het Carboon zijn geplooid. Deze gesteentelagen staan daardoor bijna verticaal. Gesteenten uit het Emsien komen hier overal in de ondergrond voor. 

Afbeelding 2. Links: vanaf het bruggetje over de Üßbach zien we aan de oever gesteenten uit het Devoon. Rechts: nogmaals de Üßbach, maar nu aan de overkant van de L103. De gesteenten uit het Devoon zitten hier al iets dieper. Aan de oppervlakten zien we basaltzuiltjes van de lavastroom. Zulke zuiltjes komen we ook bij de Käsegrotte tegen.

Vanaf de parkeerplaats lopen we nog even verder langs de L 103 tot we bij een voetgangersbruggetje (afbeelding 1) komen dat ons over de Üßbach voert. Aan de oever van dit riviertje zien we weer gesteenten uit het Devoon. Daarboven bevinden zich vulkanische afzettingen. Aan de overkant van de Üßbach gekomen, is even verder rechts al de Käsegrotte te zien. Welbeschouwd gaat het hier niet om een echte grot. In werkelijkheid is een soort kleine, korte tunnel door het vulkanische gesteente dat bestaat uit bazaltzuilen. Basaltzuilen ontstaan als basaltlava langzaam afkoelt. Er ontstaan dan krimpscheuren in basaltgesteente. Daardoor ontstaan de typische zuilenvormen. Ditzelfde krimppatroon kunnen we tegenwoordig zelf goed zien ontstaan als modder opdroogt (afbeelding 3). Basaltzuilen vinden vaak toepassing als dijkverstevigingsmateriaal aan de kust. In Nederland kunnen we de hoekige zuiltjes op meerdere plaatsen tegenkomen.

Afbeelding 3. Krimppatronen door opdroging in hedendaagse modder (links) geven een idee van het ontstaan van basaltzuilen (midden). Basaltzuilen worden onder andere toegepast als dijkverstevigingsmateriaal, zoals hier bij het voormalige eiland Schokland in de Noordoostpolder in Nederland (rechts).

Maar nu weer terug naar de basaltzuilen van de Käsegrotte (afbeelding 4). Met deze zuilen is namelijk iets bijzonders aan de hand. De zuilen bestaan hier namelijk uit dikke schijven die (met enige fantasie) gelijkenis vertonen met grote kazen. Vandaar de naam van de grot. De kaasvormige schijven konden ontstaan doordat de afkoeling van de lava zo snel ging dat er ook horizontale trekscheuren ontstonden. Door deze trekscheuren kon de verwering een goede greep op het gesteente krijgen en dat resulteerde uiteindelijk in de kaasvormige schijven (afbeelding 5 en 6). 

Afbeelding 4. De Käsegrotte met zijn kaasvormige schijven. Het gedeelte boven de ingang laat ook zuilvorming zien, hoewel deze hier ruwer en minder regelmatig is.

Aan de basis van deze kaasvormige schijven staat dus basaltlava. Voor deze lava heb je natuurlijk vulkanisme nodig. En dat vulkanisme was er hier tijdens het Kwartair overal. Tussen Bad Bertrich en het zuidoosten en Ormont in het noordwesten van de Vulkaaneifel strekt zich namelijk een lange rij van voormalige vulkanen uit. Een dergelijke vulkaan – die door erosie inmiddels vrijwel geheel verdwenen is en die we kennen als het Seesenflürchen – lag ten westen van Bad Bertrich. Vanaf deze vulkaan vloeide ten tijden van de laatste ijstijd (Weichsel) lava via het Üßbachtal en zijn zijdalen het gebied in en kwam daarbij tot aan het park Römerkessel in Bad Bertrich. Ook het gebied rond de Käsegrotte werd hierbij met basaltlava opgevuld die op deze plek een dikte van 22 meter bereikte.

Afbeelding 5. De kaasvormige schijven in de Käsegrotte. Hier en daar zijn ze begroeid met steenbreekvarens, robertskruid en witte klaverzuring.

En voor wie niet alleen oog heeft voor de gesteenten, maar ook belangstelling heeft voor de levende natuur: rondom de Käsegrotte komen allerlei leuke plantjes voor. Tijdens ons meest recente bezoek – eind april 2025 – troffen we er onder andere steenbreekvarens, robertskruid en bloeiende bosanemonen, bosviooltjes, aardbeiganzeriken, witte klaverzuring en goudveil aan. De gele dovenetel bloeide er nog net niet. En datzelfde gold ook voor de (witte of zwarte – dat was nog niet te zien) rapunzel.

Afbeelding 6. Links: de kaasvormige schijven konden ontstaan doordat de afkoeling van de lava zo snel ging dat er ook horizontale trekscheuren ontstonden. Deze trekscheuren zijn te zien bij de gele pijlen bij zuil A. Ook bij de zuil links ernaast zijn deze trekscheuren te zien. Door deze trekscheuren kon de verwering een goede greep op het gesteente krijgen en dat resulteerde uiteindelijk in de kaasvormige schijven die we bij zuil B zien. Op de foto rechts is te zien hoe door de verwering het gesteente schaalvormig (als bij het pellen van een ei) afbladdert.

Voor het schrijven van dit item is van de onderstaande bronnen gebruik gemaakt. 

• Geologie der Eifel van Wilhelm Meyer is een uitgave van E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung (Nägele u. Obermiller), Stuttgart 1994. 

• Spectrum.de SciLogs: Die Vulkane Deutschlands – Vulkaneifel um Bad Bertrich van Gunnar Ries, 13 december 2016, https://scilogs.spektrum.de/mente-et-malleo/die-vulkane-deutschlands-vulkaneifel-um-bad-bertrich, (versie website april 2025). 

• Elfengrotte / Käsegrotte Bad Bertrich - informatiebord bij de Käsegrotte. 

Bij de beschrijving van de locatie is sprake van een momentopname (eind april 2025). De kans bestaat dat de situatie en het aanzien op een later tijdstip niet meer hetzelfde zijn. Beschouw de vindplaatsgegevens dan ook als richtlijnen die in mindere of meerdere mate veranderd kunnen zijn. Bepaal zo nodig vooraf aan de hand van kaarten of de beschreven situatie overeenkomt met de werkelijkheid.